Strategia Otwartych Danych dla Europy

12 grudnia Komisarz Neelie Kroes ogłosiła nową europejską Open Data Strategy (strategię otwartego dostępu do danych – warto zaznaczyć, że Komisja stosuje termin „dane” i „informacje” wymiennie). Wystąpienie Komisarz Kroes miało znaczący tytuł: „Zamienianie danych rządowych w złoto”. Cel strategii to dalsze ułatwianie dostępu do informacji publicznej (public sector information „PSI”) w celu jej ponownego wykorzystania – a w szczególności do danych publicznych.  Komisja szacuje,  że potencjalny rynek oparty na ponownym wykorzystaniu informacji publicznej w Europie jest wart 140 mld euro.
W ramach strategii Komisja przede wszystkim zamierza zliberalizować obecne regulacje poprzez nowelizację Dyrektywy 2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. Planowane zmiany to:

  • Wprowadzenie zasady dostępności do ponownego wykorzystania wszelkiej informacji publicznej nie objętej wyjątkami.
  • Informacja publiczna musi być udostępniona za darmo lub jedynie za minimalną opłatą. Dopuszczalne będą jedynie opłaty pokrywające marginalny koszt udostępnienia informacji – co oznacza, że w zasadzie udostępnianie będzie nieodpłatne. Tylko w wyjątkowych wypadkach będzie można pobrać wyższe opłaty będące równowartością kosztów wytworzenia informacji, a nawet zabezpieczające zwrot inwestycji. Od decyzji o kosztach można będzie się odwołać do niezależnego organu.
  • Informacja musi być udostępniona w formacie elektronicznym umożliwiającym automatyczny odczyt maszynowy.
  • Informacja musi być udostępniona bezwarunkowo, bez względu na cel wykorzystania, czyli nie ma znaczenia czy informacja zostanie wykorzystana w celu komercyjnym czy nie komercyjnym.
  • Dyrektywa obejmie ”instytucje pamięci”: biblioteki, muzea i  publiczne archiwa. Po zmianach Dyrektywa znajdzie zastosowanie do bardzo szerokiego spektrum podmiotów publicznych.  Wyjątkami, pozostającymi poza zakresem działania Dyrektywy,  pozostaną: przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, np. zakłady transportu miejskiego; instytuty naukowe i badawcze; państwowe instytucje kulturalne takie jak opera, balet, teatr oraz nadawcy publiczni. W przypadku  instytucji pamięci dostępna do ponownego wykorzystania będzie jednak tylko część zasobów, stanowiąca informację publiczną i nie będąca przedmiotem praw autorskich posiadanych przez strony trzecie. Duża część zbiorów tych instytucji nie będzie więc objęta Dyrektywą.
  • Państwa członkowskie mają powołać niezależne organy czuwające nad udostępnianiem informacji.

Zmieniona Dyrektywa ma wejść w życie w 2013 roku.
Ogłoszony przez Komisarz Kroes „Open Data Package” zawiera dodatkowo decyzję dotyczącą liberalizacji zasad ponownego wykorzystywania zasobów samej Komisji Europejskiej oraz utworzenia otwartego repozytorium danych Komisji; oraz komunikat prezentujący całą strategię Open Data.
Można spodziewać się, że pewne kontrowersje może wywołać zmiana zasad pobierania opłat.  Niemniej komunikat Komisji, oraz wskazywane w nim badania jasno pokazują, że zyski generowane przez otwarty model ponownego wykorzystywania danych znacząco przewyższają koszty związane z ograniczeniem dotychczas pobieranych opłat. Odejście od modelu zwrotu kosztów, przyjętego obecnie w Dyrektywie, jest jedną z kluczowych zmian proponowanych przez Komisję.
Problemy może też w praktyce wywołać otwarcie zasobów publicznych bibliotek, muzeów i archiwów. Przede wszystkim dotyczyć to będzie zarządzania prawami własności intelektualnej.  Pojawią się  z pewnością problemy z jakimi już teraz boryka się Narodowa Galeria Sztuki Zachęta w ramach pionierskiego projektu „Otwarta Zachęta”. To przede wszystkim kwestia tego, czy i w jaki sposób można udostępniać zbiory galerii na otwartych licencjach. Współpracując z Zachętą przy tym projekcie mamy nadzieje zdobyć doświadczenie przydatne w tworzeniu regulacji otwierających zasoby publiczne.
Europejska „Strategia Otwartych Zasobów Publicznych” tym bardziej cieszy , że oprócz działań jedynie regulacyjnych Komisja podejmuje również konkretne kroki zmierzające do otwarcia własnych zasobów Komisji, a w przyszłości UE.  Komisja planuje do września 2012 roku uruchomić otwarte repozytorium danych, na wzór narodowych repozytoriów danych (takich jak www.data.gov.uk czy www.data.gouv.fr). W roku 2013 ma powstać repozytorium pan-europejskie, katalogujące wszystkie otwarte dane w Europie. Mamy nadzieję, że działania Komisji będą stanowiły zachętę do jak najszybszego otwarcia „data.gov.pl”.
Z drugiej strony cieszy fakt, że uchwalone we wrześniu 2011 roku polskie przepisy o ponownym wykorzystaniu informacji publicznej antycypują propozycje Komisji. Dotyczy to przede wszystkim zasady pełnej dostępności informacji publicznej do ponownego wykorzystania, domyślnych zasad dostępu (bezwarunkowo i nieodpłatnie), prowadzenia repozytoriów danych, stosowania formatów do maszynowego odczytu, czy możliwości odwołania się do sądu.  Uchwalone przepisy w jednej kwestii idą też o krok dalej niż proponowana nowelizacja Dyrektywy – chodzi o otwarte licencjonowanie informacji publicznej w przypadku, gdy jest ona przedmiotem prawa autorskiego.
Liczymy też na to, że dzięki pracom nad ustawą o otwartych zasobach publicznych uda się w Polsce stworzyć jednolite zasady otwartości informacji zasobów publicznych, wykraczające poza proponowane przez Komisję rozszerzenie Dyrektywy na instytucje pamięci. Proponowana ustawa ma objąć szeroki zakres treści ze sfery kultury, nauki i edukacji, które są tworzone lub finansowane przez instytucje publiczne. Ma się to odbywać na zasadach zharmonizowanych z zasadami dostępu i ponownego wykorzystania informacji publicznej. W porównaniu z polską legislacją, nowelizacja Dyrektywy otwiera mniejszą część zasobów dziedzictwa – ze względu na fakt, że instytucje pamięci zazwyczaj przechowują utwory, do których prawa własności intelektualnej posiadają inne podmioty (z wyłączeniem dzieł w domenie publicznej).
Warto też zauważyć, że w wypowiedzi komisarz Kroes pojawia się również wątek, o którym Centrum Cyfrowe wspomina w Mapie drogowej Otwartego Rządu, a mianowicie miękkich środków oddziaływania na administrację. Pani komisarz zwraca się wprost do administracji: nie musicie czekać na nowelizację Dyrektywy czy ustawowe zobowiązanie do działania – dobre praktyki ułatwiające ponowne wykorzystanie danych mogą być stosowane już teraz.