Uwagi Centrum Cyfrowego w sprawie dozwolonego użytku publicznego i prawa do wynagrodzenia za wypożyczenia biblioteczne

Centrum Cyfrowe z zadowoleniem przyjmuje otwarcie dialogu ze stroną społeczną w sprawie dozwolonego użytku publicznego. Generalnie pozytywnie oceniamy zagadnienia przygotowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego na III Forum Prawa Autorskiego. Zauważamy, że w opracowanym materiale MKiDN sugeruje możliwość nie tylko dostosowania przepisów o dozwolonym użytku publicznym do rzeczywistości cyfrowej, ale także otwartość na możliwość zmiany tych przepisów w kierunku rozszerzenia niektórych przypadków dozwolonego użytku. Optymizmem napawa zapowiedź zmian przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: „prawo autorskie”) ogłoszona ostatnio (23.10.2013) przez ministra Piotra Żuchowskiego na posiedzeniu sejmowej Komisji Kultury i Środków Masowego Przekazu. Do konkretnych propozycji zmian w zakresie dozwolonego użytku publicznego zawartych w Raporcie z wykonania ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przekazanego Komisji odniesiemy się w szczegółowej części stanowiska.
Centrum Cyfrowe po raz kolejny podkreśla, że reforma praw autorskiego jest konieczna nie tylko na poziomie krajowym, ale przede wszystkim na poziomie europejskim. Centrum opracowało analizę dotyczącą proponowanych kierunków zmian dyrektywy 2001/29/WE w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym, jak również aktywnie uczestniczy w procesie Licenses for Europe, także poprzez działania w koalicji Copyright 4 Creativity. Opowiadamy się zdecydowanie za wprowadzeniem na poziomie europejskim otwartej normy dotyczącej dozwolonego użytku, a także rozważeniem wprowadzenia licencji dorozumianej, czyli licencji zezwalającej na dowolne niekomercyjne użycie utworów udostępnionych w Internecie za zgodą twórcy.Zwracamy uwagę, że zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim potrzebna jest zmiana systemowa. Dozwolony użytek nie może być wyjątkiem, „niepodlegającym wykładni rozszerzającej” a powinien stać się prawem podstawowym obywateli, które może być ograniczone prawami wyłącznymi.W odniesieniu do przepisów o dozwolonym użytku publicznym znajdujących się w polskiej ustawie pragniemy zgłosić szereg uwag ogólnych:
• Popieramy postulat zgłoszony przez prof. Elżbietę Traple dotyczący zastąpienia pojęcia „egzemplarz” pojęciem „kopii” w wybranych przypadkach. (( Elżbieta Traple, Raport na temat dostosowania polskiego systemu praw autorskich i praw pokrewnych do wymogów społeczeństwa informacyjnego, pod:http://warsztaty.mac.gov.pl/prawo_autorskie/lib/exe/fetch.php?media=prawo_autorskie:traple.dla wszystkich uczniów w klasie) )). Prof. Traple wskazuje m.in. na art. 27 i 28 pr. aut. i taką zmianę ocenia jako zgodną z obowiązującymi Polskę przepisami prawa międzynarodowego. Uznaje także za zgodne z przepisami międzynarodowymi rozszerzenie definicji „najmu” i „użyczenia” o sytuacje, w których dochodzi do udostępniania kopii, a nie tradycyjnie pojmowanego egzemplarza utworu (poprzez ich odpowiednie stosowanie do takiej sytuacji).
• Przychylamy się też do wykreślenia z prawa autorskiego przepisu art. 35, zgodnie z propozycją profesora Ryszarda Markiewicza. Przepis ten w naszej ocenie powoduje „podwójne” zamknięcie dozwolonego użytku, poddając wyliczone w ustawie przypadki pod dodatkową ocenę sądu zgodnie z ogólnymi wytycznymi zawartymi w art. 35, pozwalając zakwestionować w zasadzie każdy dozwolony użytek. „Z omawianego przepisu wywodzi się bardzo często zakaz komercyjnego korzystania z utworów, który wprost pojawia się tylko w niektórych przepisach o dozwolonym użytku (…) Art. 35 służy także jako argument za istnieniem ograniczeń rozmiaru, skali korzystania z utworów (np. rzekomy zakaz kopiowania całych książek do własnego użytku, a w kontekście edukacyjnym – skopiowanie podręcznika.
Argument ten jest często podnoszony pomimo istnienia mechanizmów mających rekompensować twórcom rzekome straty, które powinny przecież skutkować tym większą rekompensatą, im większa jest skala i rozmiar korzystania. ((Krzysztof Siewicz: „Analiza prawna przepisów prawa autorskiego dotyczących oświaty”, opracowanie na zlecenie Centrum Cyfrowego ))”
• Opowiadamy się za zniesieniem ograniczeń podmiotowych w przepisach o dozwolonym użytku. Istotne jest aby dozwolony użytek obejmował każdego,kto wykonuje dany rodzaj działalności objętej dozwolonym użytkiem w interesie publicznym. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na przepisy art. 27 oraz 28 prawa autorskiego dotyczące działalności oświatowej. Istotne jest także, co zauważa także MKiDN w cytowanym wyżej Raporcie z wykonania ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, aby przepisy prawa autorskiego,w tym regulujące dozwolony użytek były neutralne technologicznie. W naszej opinii oznacza to przede wszystkim zrównanie zakresu dozwolonego użytku na pokrewnych polach eksploatacji. Przede wszystkim, należy zagwarantować dozwolony użytek cyfrowy,w tym wypożyczenia cyfrowe i oraz udostępnianie w Sieci zasobów przez instytucje edukacyjne, kulturowe czy naukowe – w ten sam sposób, w jaki czynią to poza Siecią.
***
Pobierz całość stanowiska PDF
W całości stanowiska przedstawiamy uwagi szczegółowe dotyczące trzech obszarów: dozwolonego użytku dla celów informacyjnych, dozwolonego użytku w instytucjach kultury oraz public lending right. Odnosząc się do szczegółowych kwestii podniesionych przez MKiDN w materiałach przygotowanych na III Forum Prawa Autorskiego pragniemy doprecyzować ustne stanowisko zgłoszone podczas Forum, jak również odnieść się do przedstawionych przez MKiDN już po posiedzeniu Forum konkretnych propozycji zmian przepisów o dozwolonym użytku publicznym, zawartych w Raporcie z wykonania ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.