Pomysł na skuteczne wdrożenie Open Access? Działać razem.
Działać razem – jak to łatwo powiedzieć. Uniwersytety w Holandii robią to! W ramach stowarzyszenia wszystkich holenderskich uczelni wyższych wspólnie negocjują sprawne i skuteczne wdrażanie otwartości w nauce.
Konferencja podsumowująca projekt PASTEUR4OA przyniosła kilka ciekawych refleksji o sposobach na skuteczne wdrożenie otwartego dostępu do publikacji naukowych i danych badawczych. PASTEUR4OA od kilku lat gromadzi specjalistów od Open Access i wspólnie zastanawia się i aktywnie działa na rzecz wprowadzania polityk otwartości w europejskiej nauce.
Jednym z najbardziej imponujących przykładów skutecznego wdrożenia Open Access jest działalność holenderskiego stowarzyszenia uniwersytetów VSNU. Należą do niego wszystkie czternaście uniwersytetów w kraju. VSNU ma za zadanie reprezentować swoich członków w rządzie, środowisku politycznym oraz organizacjach społecznych. VSNU to również organizacja pracodawców, która konsultuje z rządem i związkami zawodowymi warunki zatrudnienia na uniwersytetach. Od kilku lat intensywnie negocjuje z rządem i największymi naukowymi wydawcami obniżenie opłat za otwarty dostęp do publikacji naukowych.
slajd z prezentacji Gerarda Meijera, cała prezentacja dostępna pod adresem: http://www.pasteur4oa.eu/draft-conference-program
Pewne wątpliwości budzi skupienie się na największych wydawnictwach. Wśród tych najmniejszych znajduje się wiele z dziedzin humanistycznych i społecznych. Choć ilościowo nie mają one takiego znaczenia, o tyle można mieć wątpliwości, czy kryterium ilości jest jedynym, które warto brać pod uwagę.
slajdy z prezentacji Gerarda Meijera, cała prezentacja dostępna pod adresem: http://www.pasteur4oa.eu/draft-conference-program
VSNU posiada jednak inne niezwykle cenne mocne strony. Stowarzyszenie podsumowuje przyczyny swojego sukcesu w czterech punktach:
- wszystkie uniwersytety po jednej stronie,
- wykorzystanie prezydencji Holandii w UE do negocjacji na poziomie UE,
- jasne zasady i wartości,
- zdecydowane poparcie rządu holenderskiego.
Rząd holenderski zgodził się z VSNU, że negocjacje cen z wydawniczymi gigantami są niezbędne. Mogłoby się wydawać, że to oczywiste, że rząd chce udostępniać obywatelom publikacje, które są płacone z ich podatków. Jednocześnie ci wydawcy to nie tylko duża siła lobbingowa, ale również znaczący podatnik. W takim kontekście tym bardziej należy podkreślić znaczenie tego poparcia.
VSNU podsumował swoje doświadczenia negocjacyjne w e-zinie.
Holenderska droga dojścia do Open Access byłaby pewnie trudna do osiągnięcia w Polsce z innego powodu. Tak jak w Wielkiej Brytanii wybrano tam złotą drogę Open Access, czyli dodatkowe opłacanie wydawcom otwarcia wydawanych przez nich publikacji. To, nawet po negocjacjach, droga wymagająca stałych dużych nakładów finansowych. Holenderski rząd ma jednak ambitny plan: do 2024 roku wszystkie publikacje naukowe mają być w otwartym dostępie. Nie udałoby się to bez negocjacji z największymi wydawcami, którzy obejmują 70-80% tego rynku w Holandii.
Alternatywą lub uzupełnieniem jest zielona droga (również już dostępna i wdrożona w Holandii), w ramach której artykuły (po recenzji i/lub redakcji) są otwarcie udostępniane w uniwersyteckich, dziedzinowych lub ogólnokrajowych repozytoriach. Takie rozwiązanie jest sugerowane w dostępnym na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dokumencie „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do treści naukowych w Polsce”.
Więcej o otwartości w nauce w naszej publikacji „Wolne licencje w nauce. Instrukcja„.
Prezentacje z konferencji są dostępne pod adresem: http://pasteur4oa.eu/draft-conference-program
Konferencja “Green Light for Open Access: Aligning Europe’s OA Policies” została zrealizowana w ramach projektu PASTEUR4OA. Centrum Cyfrowe jest polskim przedstawicielem w projekcie.