Unijna Strategia Danych
Jednym z dokumentów zaprezentowanych przez Komisję Europejską w ramach nowej wizji “Europa na miarę ery cyfrowej” jest strategia dotycząca danych, której celem jest stworzenie jednolitego rynku danych.
19 lutego Komisja Europejska zaprezentowała nową wizję “Europa na miarę ery cyfrowej” (jej główne założenia przedstawiliśmy tutaj). Wraz z ogólną wizją przedstawiono dwa dokumenty: strategię dotyczącą danych (dalej: Strategia) oraz białą księgę sztucznej inteligencji. Dzisiaj przyglądamy się pierwszemu dokumentowi – czy jest szansa na europejski model zarządzania danymi, który troszczy się o suwerenność obywateli i dobro wspólne? Punktem odniesienia jest dla nas wizja europejskiej polityki cyfrowej, którą przedstawiliśmy w raporcie Shared Digital Europe.
Główne założenia
Celem Strategii jest stworzenie jednolitej europejskiej przestrzeni danych – jednolitego rynku danych, otwartego na dane z całego świata – w którym dane osobowe i nieosobowe, w tym wrażliwe dane biznesowe, są bezpieczne, ale też wykorzystywane. Brzmi ambitnie, ale właśnie w budowaniu rynku danych w oparciu o wartości Unia Europejska upatruje wartości dodanej, która pozwoli jej konkurować skutecznie z innymi rynkami cyfrowymi.
“UE może odnieść sukces w gospodarce opartej na danych. Ma technologię, know-how i wysoko wykwalifikowaną siłę roboczą. (…) W Stanach Zjednoczonych organizacja przestrzeni danych jest pozostawiona sektorowi prywatnemu, co powoduje znaczną koncentrację. W Chinach natomiast ma miejsce połączenie rządowego nadzoru z silną kontrolą firm Big Tech nad ogromnymi ilościami danych bez wystarczających zabezpieczeń dla osób fizycznych. Aby uwolnić potencjał Europy, musimy znaleźć nasz europejski sposób, równoważąc przepływ i szerokie wykorzystanie danych, zachowując przy tym wysoką prywatność, bezpieczeństwo, bezpieczeństwo i standardy etyczne.”
Unia Europejska widzi społeczną wartość w jednolitej europejskiej przestrzeni danych, gdyż umożliwiają one lepsze, bardziej świadome podejmowanie decyzji – zarówno w biznesie, jak i w sektorze publicznym. Co ważne, podkreślono, że często administracji brakuje dostępu do danych w rękach prywatnych podmiotów, by podejmować decyzje dotyczące całego społeczeństwa czy danych sektorów i problem ten powinien zostać rozwiązany.
„Innowacje oparte na danych przyniosą ogromne korzyści społeczeństwu, na przykład dzięki ulepszonej spersonalizowanej medycynie, nowej mobilności czy rozwoju proekologicznych rozwiązań”.
Jeśli Unia Europejska ma odegrać wiodącą rolę w gospodarce opartej na danych, musi działać już teraz i w skoordynowany sposób rozwiązać problemy od łączności po przetwarzanie i przechowywanie danych, moc obliczeniową i cyberbezpieczeństwo – wszystkimi tymi obszarami zajmuje się Strategia – dla nas najważniejsza jest kwestia zarządzania danymi.
Strategia dotycząca danych jest obecnie w fazie projektu – każdy może zabrać głos w konsultacjach publicznych, które trwają do 31 maja 2020. My jak na razie przedstawiliśmy swoje główne uwagi Ministerstwu Cyfryzacji, które pracuje właśnie nad stanowiskiem Rządu RP w tej sprawie.
Ambitne podejście do zarządzania danymi
Jednolita europejska przestrzeń danych i wszystkie działania podejmowane w jej ramach mają realizować trzy główne cele, dzięki której wizja zarządzania danymi będzie konkurencyjna na poziomie globalnym. Po pierwsze, dane powinny być wykorzystywane w całej Wspólnocie, również międzysektorowo. Podstawową wartością przestrzeni danych powinna być ochrona danych osobowych, praw konsumentów i prawa konkurencji. A zasady ponownego wykorzystywania i dostępu do danych powinny być sprawiedliwe, jasne i praktyczne. Strategia w kompleksowy sposób podchodzi do zarządzania danymi – nie zmieniając gwarancji dla danych osobowych przewidzianych w RODO, podkreśla również znaczenie społeczne i ekonomiczne danych nieosobowych.
Jednym z narzędzi realizowania tych celów mają być wspólne europejskiej przestrzenie danych (common European data spaces). Przestrzenie te mają umożliwiać korzystanie i zarządzanie danymi między sektorami. Co ważne już na poziomie Strategii podkreśla się wagę interoperacyjności danych, a także stosowania zasady FAIR (Findable – Możliwe do odnalezienia, Accessible – Dostępne, Interoperable – Interoperacyjne, Reusable – Możliwe do ponownego użycia) jeśli chodzi o udostępnianie danych.
Komisja Europejska zwraca również uwagę, że rolą Wspólnoty jest nie tylko zarządzanie danymi, ale również dostarczanie danych wysokiej jakości (high-value data sets) – szczególnie ze względu na potrzeby rozwojowe małych i średnich przedsiębiorstw.
Komisja w 2021 roku planuje przedstawić założenia legislacyjne dotyczące Data Act – regulacji, która ma wyznaczyć nowe standardy i zasady w dzieleniu się danymi, zarówno między administracją a biznesem, ale też co ważne i nowe, pomiędzy podmiotami gospodarczymi. Szczegóły tej propozycji nie są jeszcze znane, ale jedno jest pewne – Unia Europejska widzi wartość w otwartości na różnych płaszczyznach. Oczywiście, zasady udostępniania danych będą musiały być wypracowane w procesie uwzględniającym wszystkich interesariuszy – ale im do lepszych danych będziemy mieli dostęp w Europie, tym lepsze usługi i produkty będą powstawać – z korzyścią dla biznesu i społeczeństwa.
Możliwości, jakie daje Strategia
W wizji rozwoju, którą roztacza Komisja Europejska, dane nieosobowe będą mogły być wykorzystywane nie tylko przez podmioty, które te dane przetworzyły – dzięki temu będą mogły rozwijać się nowe inicjatywy biznesowe, społeczne, a także poprawie ulegną usługi świadczone przez administrację publiczną. Dane generowane przez sektor publiczny powinny być wykorzystywane dla wspólnego dobra poprzez preferencyjny dostęp dla naukowców, innych instytucji publicznych, MŚP i start-upy. Ale co ważne, niektóre dane prywatne również będą wykorzystywane do rozwiązywania problemów społecznych.
Zarówno dzięki wspólnym przestrzeniom danych, jak i proaktywnemu udostępnianiu danych przez Wspólnotę, w Europie będzie więcej lepszej jakości danych, dostępnych by rozwijać sztuczną inteligencję. Rozwiązania oparte na uczeniu maszynowym są bowiem tylko tak dobra, jak dane na których się uczą.
W niektórych obszarach prywatne korporacje mają monopol na dane – np. dane z mediów społecznościowych. Powstają jednak coraz to nowe obszary, które generują niezliczoną liczbę danych, jak chociażby internet rzeczy czy obszar medycyny i zdrowia. W przypadku rozwijających się dopiero rynków i zastosowań technologii możliwe są inne systemy zarządzania danymi, niekoniecznie całkowicie sprywatyzowane. To w tych obszarach Unia Europejska widzi szansę na bycie konkurencyjną wobec innych regionów. To także obszary, w których europejskie podejście do danych może opierać się na zrównoważeniu interesów komercyjnych i praw użytkowników – symbolem takiego podejścia jest RODO, już dziś nazywane “regulacyjnym produktem eksportowym’ Europy.
W strategii zwrócono uwagę nie tylko na tworzenie nowych usług, ale też na dbanie o kwestie popytowe: “Polityka publiczna może zwiększyć popyt na oferty oparte na danych, zarówno poprzez zwiększenie własnej zdolności sektora publicznego do wykorzystywania danych do celów decyzyjnych i usług publicznych, jak i poprzez aktualizację przepisów i polityk sektorowych w celu odzwierciedlenia możliwości oferowanych przez dane i zapewnienia, że nie będą one utrzymane czynniki zniechęcające do produktywnego wykorzystywania danych.” Dodatkowo za jeden z kluczowych elementów transformacji cyfrowej KE uznała kompetencje cyfrowe. KE zapowiedziała prace nad planem działania w sprawie edukacji cyfrowej, a także wzmocnienie Europejskiej Agendy Cyfrowej.
Nasza propozycja dla Rządu Polskiego
Ministerstwo Cyfryzacji przeprowadziło konsultacje dotyczące nowego projektu. W odpowiedzi zaproponowaliśmy, by w dyskusjach o szczegółowych założeniach Strategii oraz jej wdrożeniu Polska położyła nacisk na szereg kwestii:
- Kwestia znaczenia sektora publicznego oraz wykorzystania danych w sektorze publicznym, także danych komercyjnych. Uważamy, że sektor publiczny powinien poprzez wzorcowe wdrożenia wyznaczać najwyższe standardy pracy z danymi – szczególnie danymi osobowymi, na przykład danymi medycznymi. Tu kluczowe znaczenie ma wypracowanie nowych modeli zarządzania danymi w interesie publicznym, na przykład rozwijanie modeli tak zwanych „data pools”lub „data spaces”, tworzących reguły korzystania z różnorodnych danych, przez różnorodne podmioty.
- Kwestia „Data for public good”- wykorzystania danych komercyjnych w celach istotnych społecznie. Temat ten jest szczególnie na czasie dzisiaj, gdy rozważa się wykorzystanie różnego rodzaju danych (szczególnie telekomunikacyjnych i badawczych) na zasadach dobra wspólnego, w celu walki z pandemią koronawirusa. Wypracowanie modeli gwarantujących wykorzystanie dużych zbiorów danych komercyjnych w imię interesu publicznego, z poszanowaniem interesu podmiotów posiadających te dane oraz użytkowników, których te dane dotyczą, jest jednym z kluczowych wyzwań związanych z wykorzystaniem danych w Europie.
- Wypracowanie standardów wykorzystania danych w ramach tak zwanej sharing economy oraz w rozwiązaniach Internet of Things, szczególnie na poziomie municypalnym – wykorzystanie danych w przestrzeni miejskiej powinno podlegać regulacji w imię interesu publicznego.
- Kwestia braku nowych praw własności intelektualnej do danych. Uważamy, że takie nowe prawa własności nie są niezbędne dla zapewnienia przepływu i wykorzystania danych