Dyrektywa o bazach danych – nasze stanowisko

Dyrektywa w sprawie ochrony prawnej baz danych z 1996 r. miała w założeniach dwojakie cele. Z jednej strony była to próba usunięcia istniejących różnic w ochronie praw autorskich do baz danych w różnych krajach członkowskich. Z drugiej strony dyrektywa miała na celu ochronę interesów zarówno przedsiębiorców jak i użytkowników baz danych.

Oprócz harmonizacji ochrony praw autorskich do baz danych w Unii Europejskiej, dyrektywa wprowadziła nowe prawo sui generis chroniące bazy danych, w tym również “nieoryginalne” bazy danych, które nie kwalifikują się do ochrony praw autorskich. Celem prawa sui generis jest zapewnienie producentowi bazy danych możliwości zapobiegania nieuprawnionemu pobieraniu danych i/lub wtórnemu ich wykorzystaniu w całości lub w istotnej części. Prawo to ma zastosowanie w przypadku, gdy dokonano jakościowej lub ilościowej inwestycji w uzyskanie, weryfikację lub prezentację zawartości bazy danych.

Nasze stanowisko przedstawiliśmy w konsultacjach publicznych prowadzonych przez Komisję Europejską – odpowiedzi można znaleźć tutaj. 

CC BY-SA 3.0, Nick Youngson, http://www.thebluediamondgallery.com/wooden-tile/d/database.html

Nasze rekomendacje

1. Należy zachować harmonizację ochrony praw autorskich w stosunku do baz danych, jednak Komisja Europejska powinna podjąć działania zmierzające do usunięcia prawa sui generis. Jeśli niemożliwe byłoby całkowite wycofanie tego prawa, KE powinna wprowadzić system, w którym producenci baz danych muszą zarejestrować się w celu uzyskania ochrony sui generis. W wyniku takiej zmiany niektórzy producenci baz danych, którzy chcą otrzymać ochronę sui generis byliby do tego uprawnieni, a pozostali, dla których dodatkowa ochrona nie jest pożądana, nie byliby ją objęci.
2. Należy zharmonizować wyjątki (zakres dozwolonego użytku) zarówno od ochrony prawnoautorskiej, jak i ochrony sui generis, tak aby stan prawny we wszystkich krajach członkowskich był tożsamy i jasny do interpretacji.
3. Należy ustalić maksymalny okres ochrony baz danych, ponieważ obecna sytuacja pozwala zasadniczo na wieczyste przedłużenie tego okresu po dokonaniu jakichkolwiek zmian ilościowych bądź jakościowych w bazie danych.

Problemy z ochroną sui generis

Chociaż dyrektywa dotycząca baz danych zharmonizowała prawną ochronę baz danych w odniesieniu do praw autorskich, co należy ocenić pozytywnie, to niestety nowe prawo sui generis wywarło negatywne skutki dla producentów i użytkowników baz danych:  

1. Prawo sui generis nie zapewniało ochrony prawnej uzasadnionych interesów użytkowników do uzyskiwania dostępu do informacji gromadzonych w bazach danych, ponieważ stworzyło niejasne środowisko prawne, w którym użytkownicy nie wiedzą, czy (lub jak) wykorzystanie baz danych podlega prawu sui generis.
2. Dyrektywa stworzyła sytuację, w której projekty typu open source wolą wykorzystywać narzędzia prawne, takie jak mechanizm domeny publicznej CC0 w celu publikowania i udostępniania baz danych, ponieważ prawo sui generis nie przewiduje możliwości „opt out” (odstąpienia) od tego prawa.
3. W przypadku baz danych produkowanych przez instytucje publiczne, bądź też finansowanych ze środków publicznych, powinny być one otwarte, dostępne na wolnych licencjach i przeznaczone do ponownego wykorzystywania bez żadnych ograniczeń – dlatego też prawo sui generis nie powinno mieć do nich zastosowania.
4. Prawo sui generis doprowadziło również do ograniczenia domeny publicznej, ponieważ tworzy nowe prawa do utworów, które nie kwalifikują się do praw autorskich, dla których prawa autorskie utraciły ważność lub które są w inny sposób publiczne.
5. Okres ochrony baz danych – który trwa 15 lat – może zostać odnowiony po znacznych inwestycjach w zawartość bazy danych (dyrektywa o bazach danych, art. 10). Może to prowadzić do sytuacji, gdy baza danych może być chroniona w nieskończoność. Ten mechanizm może uniemożliwić wprowadzanie baz danych do domeny publicznej. Możliwość ciągłego odnawiania prawa stanowi podstawowe zagrożenie dla dostępu do informacji.
6. Komisja Europejska chciała zwiększyć poziom inwestycji w produkcję baz danych poprzez zagwarantowanie ochrony przewidzianej w dyrektywie. Jednak taki efekt nie nastąpił, co przyznała sama Komisja Europejska w raporcie oceniającym.

Polecamy – literatura

1. Mireille van Eechoud, Brenda van der Wal – Creative Commons Licensing for Public Sector Information – Opportunities and Pitfalls – artykuł
2. Primavera De Filippi, Lionel Maurel – The Paradoxes of Open Data and How to Get Rid of It? Analysing the Interplay between Open Data and Sui-Generis Rights on Databases – artykuł
3. Raport oceniający – first evaluation of Directive 96/9/EC on the legal protection of databases z 2005 r.
4. Lucie Guibault and Andreas Wiebe, Study on the protection of research data and recommendations for access and usage – raport
5. The implementation and application of the Directive 96/9/EC on the legal protection of databases – raport