23 lutego 2013r. w ramach Międzynarodowego Hackatonu Otwartych Danych odbył się, prowadzony przez Grzegorza Młynarskiego z pracowni miejskich transformacji Sociopolis, warsztat dochodzenia do innowacji metodami projektowymi.
Pracując wg. metodologii design thinking  zajmowaliśmy się poprawianiem procesu wywożenia śmieci w Warszawie. Metodologia design thinking pozwala przenieść narzędzia wykorzystywane zazwyczaj w pracy projektanta na grunt innych dyscyplin i jest dziś wykorzystywana na całym świecie przez środowiska biznesowe, czy też naukowe. W ten sposób projektuje się produkty i usługi, usprawniania procesy komunikacyjne, czy tworzy nowe metody nauczania. Proces złożony z 5 etapów (zanurzenie, analiza i synteza, wyciąganie wniosków, szybkie prototypowanie, testowanie rozwiązań) sprzyja redefiniowaniu problemów społecznych i dokładnemu rozumieniu ludzkich potrzeb.

1.

Pierwszy krok – pytanie o osobiste preferencje: Jakie dane ułatwiłyby Ci życie?
Uczestnicy warsztatów wymieniali swoje osobiste potrzeby, do czego chcieliby wykorzystywać dane związane z wywożeniem śmieci. Potrzeby te wstępnie przypisaliśmy do wybranych kategorii:
(GEO)LOKALIZACJA:
– Miejsca, w których stoją pojemniki do segregacji śmieci [x3]
– Lokalizacja śmieci w lesie
– Gdzie można oddawać śmieci: elektrośmieci, wielkogabarytowe, etc. [x4]
– Trasa przejazdu śmieciarki
– Miejsca skłądowania konkretnych śmieci, gdzie one trafiają, jaką pokonują drogę
– Droga jaką pokonują śmieci
– Najbliższe śmietniki na ulicy [x2]
– Lokalizacja skupów: makulatury, szkła, etc.
ILOŚĆ
– Jak duże są wysypiska w mieście
– Procent podegregowanych śmieci / statystyki lokalne i globalne [x3]
– Ilu sąsiadów z okolicy opłaca wywóz śmieci
TERMINY
– Godzina  i data, kiedy będzię przejeżdżała śmieciarka [x3]
– Kiedy będą odbierane specyficzne śmieci: elektrośmieci, wielkogabarytowe, etc. [x4]
SPOSÓB PRZETWARZANIA I CYKL ŻYCIA
– Rodzaj śmieci, które zabiera śmieciarka
– Jak usługodawcy (np. salony kosmetyczne) utylizują śmieci?
– Informacja o przedmiotach, które przestaliśmy używać, ale są sprawne (wiedza sąsiedzka, idea wymiany) [x3]
– Droga jaką pokonują śmieci (!)
OPTYMALIZACJA KOSZTÓW
– Jak segregacja śmieci przekłada się na względy ekonomiczne
– Droga jaką pokonują śmieci (!)
CIEKAWOŚĆ / INFORMACJA / EDUKACJA
– Jak segregacja może wpływać na środowisko
– Czy segregacja faktycznie ma sens
– Droga jaką pokonują śmieci (!)
NIEZAKWALIFIKOWANE 🙂
– (Kto może wynieść mi śmieci)

2.

Powyższe potrzeby zamieniliśmy na pytania, na które uczestnicy odpowiadali w parach próbując dotrzeć do motywacji i osobistych preferencji – wszystkie pytania zaczynały się od “po co mi informacja…”:
– Po co mi informacja, jak segregacja wpływa na środowisko?
Wymierne korzyści z segregacji = motywacja?
– Po co mi informacja gdzie są śmieci w lesie?
Oczyścić las
Wykrycie sprawców przez informowanie słóżb
– Po co mi informacja jak usługodawcy przetwarzają odpady?
Świadomy konsument
Ew. zmiana firmy wywożącej śmieci
– Po co mi informacja kiedy będzie przyjeżdżała śmieciarka?
– Po co mi informacja gdzie?
Wygoda [x2]
Estetyka [x2] – żeby było czysto i estycznie
Żeby wywożenie śmieci było efektywne ekonomiczne (śmietniki nie są ani puste, ani pełne)
Lepsze zarządzanie tras śmieciarek
– Po co mi informacja kiedy będą zabierane śmieci wielkogabarytowe?
Wygoda
Logistyka (znaleźć kogoś na czas do pomocy przy wyniesieniu)
Estetyka
Wyrzucać duże śmieci (w czasie i przestrzeni) tak żeby nie niszczyły się czekając na zabranie
– Po co mi informacja kiedy będą zabrane śmieci elektryczne?
Wyrzucać śmieci na bieżąco
Wygoda
Nie trzymać śmieci w domu
– Po co mi informacja gdzie można oddawać elektrośmieci?
Jestem fair
Mogę zaufać (że nie trafią na wysypisko, tylko będą zutylizowane w odpowiedni sposób)
Wygodnie, blisko, prosty system = wygoda
Możliwość powtórnego wykorzystania
Wygoda [x2]
Problem utylizacji a powtrórnego wykorzystania danych elementów śmieci
– Po co mi informacja gdzie znajdują się śmietniki na ulicy?
Obserwacja rozwoju kraju
Recykling [x2]
Sortowanie [x2]
Dogonić Europę
Dla wygody
Z potrzeb estetycznych
Z potrzeby ochrony środowiska
Rozwiązanie problemu z ustaleniem tras
Uspokojenie poczucia winy
– Po co mi informacja gdzie skupy śmieci (makulatura, szkło, etc.)?
Żeby skrócić drogę do skupu
– Po co mi informacja jak duże są wysypiska?
Zwykła ciekawość (fanaberia?)
Skąd pochodzą, jak się rozrosną
– Po co mi informacja jaki procent stanowią posegregowane śmieci?
Grywalizacja – motywacja
– Po co mi informacja o wymianie śmieci?
Dzielić z innymi lub oddawać swoje śmieci
Żeby nic się nie marnowało
– Po co mi informacja o oddawaniu śmieci?
Wymiana
Przepływ informacji
Mniej wywozu śmieci
Oszczędność energii, materiałów i pieniędzy
– Po co mi informacja o tym, czy moi sąsiedzi płacą za wywóz śmieci?
Żeby sprawiedliwie rozliczać śmieci
Ludzie kiedy wiedzą, że są obserwowani, zachowują się inaczej
– Po co mi informacja jaką drogą przebywa śmieciarka?
Ułatwić optymalizację segregacji
– Po co mi informacja jaką drogę przebywają śmieci?
Przepływ śmieci
Efektywność procesu
Lepsza świadomość swojego otoczenia
– Po co mi informacja o sposobie segregacji i przetwarzania odpadów?
Obiektywne informacje: nie widzimy, czy one są faktycznie segregowane
Nieufność: czy ma sens czyszczenie słoików
Względu poznawcze – ciekawość
Tak powstała hierarchia (najczęściej deklarowanych) potrzeb i motywacji uczestników warsztatów: z jakich powodów głównie chcieliby mieć dostęp do danych związanych z wywożeniem śmieci i oczyszczaniem miasta:

1. Wygoda i usprawnienie logistyki pozbywania się śmieci i odpadów

2. Społeczna kontrola ekonomii i dobrego zarządzania (dla wszystkich środowiska, obywateli, miasta) – możliwość kontroli i weryfikacji systemu oczyszczania miasta

3. Chęć znajdowania ekonomicznych rozwiązań

4. Potrzeba dzielenia się (większa niż wyrzucania przydatnych przedmiotów) – “żeby się nie marnowało”

5. Troska o środowisko

6. Kwestie moralne (konsumenckie wyrzuty sumienia)

7. Chęć zaspokojenia ciekawości

3.

Po prezentacji kontekstu i systemu oczyszczania miasta (Warszawy) podzieliliśmy się na dwie grupy projektowe:
A. grupa zajmująca się lokalizacją “czujników” i “nadajników” wypracowała na symbolicznej mapie miasta katalog rozwiązań: gdzie, jakie, w jaki sposób, kiedy zbierane są informacje związane z oczyszczaniem miasta i wywożeniem śmieci;
B. grupa zajmująca się projektowaniem interfejsu wypracowała katalog sposobów prezentacji danych związanych z wywożeniem śmieci i oczyszczaniem miasta.
3A. KATALOG SPOSOBÓW ZBIERANIA INFORMACJI:
– droga przejazdu pojazdów oczyszczających miasto (GPS);
– waga w śmieciarce mierząca ciężar śmieci;
– informacje ze śmietników – monitoring video: częstotliwość wyrzucania śmieci, rodzaj wyrzucanych śmieci;
– czujnik w śmieciarce: rejestruje ile śmieci, o której godzinie, jakiego dnia, etc.;
– informacje o punkcie odboru śmieci: zarządca, kto odbierze śmieci, czy pojeminik jest ogólnodostępny, czy przeznaczony dla wybranych osób, pojemność śmietnika, rodzaj śmieci, wysokość opłat;
– zapełnienie śmietnika – stan śmietnika (czy mogę jeszcze coś donieść);
– staruszki w oknie jako czujnik – kontrola społeczna: faktyczna liczba mieszkańców, mieszkań, psów, sposobów segregacji i wyrzucania śmieci;
– powierzchnia odśnieżania, gdzie leży śnieg;
– liczba koszeń i terminy, ilość skoszonej i wywożonej trawy;
– informacje od użytkowników (z domów albo firm): zgłaszanie potrzeby odbioru, wspólne zamówienia odbioru śmieci, rabaty;
– apteki i punkty medycze, kosmetyczne, etc. produkujące specyficzne odpady – wysła informację o specjalnych potrzebach;
– kamery i monitoring sposobu korzystania ze śmietników, wynoszenia legalnego i nielegalnego śmieci, przepełenia pojemników, etc.;
– firmy śmieciarskie i adminstracja: zbierają informacje na tematr ilości śmieci i rozliczeń z tym związanych;
– organizacja odzysku: sieć firm zajmujących się odbiorem specyficznych odpadów (typu baterie, świetlówki, odpady elektroniczne, etc.).
3B. KATALOG SPOSOBÓW PREZENTACJI ZEBRANYCH INFORMACJI:
System składający się powiązanych części:
1. mapy:
– graficzne przedstawienie na mapie wszystkich punktów związanych ze śmieciami (pojemniki na różne rodzaje śmieci);
– trasy przejazdu śmieciarek (konkretne obiekty w konkretnych lokalizacjach: śmieciarki i pojazdy podzielone na kategorie związane z rodzajem zbieranych odpadów i specyfiki lokalnych warunków odbioru);
– content dodawany przez użytkowników (informacje o przepełnionych pojemnikach, śmieciach w lesie, zepsutych koszach, etc.);
– łatwy dostęp do danych statystycznych (możliwość przejścia do danego punktu, trasy, obiektu; możliwość wyeksportowania danych do różnych systemów – różne typy plików – do GPSów, do baz danych).
2. osobisty profil użytkownika:
– stworzony na podstawie danych, które wprowadzi użytkownik (np. lokalizacja miejsca zamieszkania, praca);
– moje interwencje (zgłoszony przepełniony pojemnik) – śledzenie konkretnej sprawy (status);
– opłaty: wyliczenie podatku, opłat, zaległych opłat, etc. dla użytkownika;
– przypomnienia / alerty o ważnych ustawach, postanowieniach, etc. dotyczących wywożenia śmieci;
– Z DRUGIEJ STRONY APLIKACJI: użytkownik instytucjonalny, firmy, organizacje, etc. > wykorzystanie OPERACYJNE / funkcja SPRAWOZDAWCZA
3. statystyki:
– łatwo dostępne z poziomu map i profilu (łatwe dojście);
– zapewniające zmianę poziomu (ogólny i szczegółowy -skala miasta, dzielnicy, osiedla).

4.

Od luźnych pomysłów przeszliśmy do prototypowania nowych rozwiązań. Uczestnicy pracując razem skonstruowali 3 prototypy “aplikacji”, które pobierają informacje z przestrzeni miejskiej i zwracają w formie użytecznych danych. W trakcie pracy na makiecie mapy zlokalizowaliśmy “czujniki” wybrane z katalogu (patrz punkt 3A wyżej), do których przygotowaliśmy wstępne propozycje interfejsów użytkownika wybierając z katalogu sposobów prezentacji danych najbardziej optymalne.
Działając w ten sposób przygotowaliśmy 3 miniprototypy rozwiązań, które pozwoliły wykorzystać dostępne dane związane z wcześniej zidentyfikowanymi potrzebami  i motywacjami uczestników warsztatu, tj.:
1. Miejsce i czas zbierania elektrośmieci i śmieci wielkogabarytowych.
2. Droga jaką pokonują śmieci oraz system mierzenia efektywności śmieciowej wspólnoty.
3. W jakim miejscu aktualnie znajdują się pojemniki i pojazdy umożliwiające segregację śmieci.
Wypracowane rozwiązania należałoby zaprojektować teraz w formie makiet całościowych systemów, tak by stworzyć pełne prototypy funkcjonalne symulując wszystkie informacje, które wyświetlałyby zaprojektowane aplikacje. Niestety nie zdążylismy tego zrobić.

Minikatalog rozwiązań:

PROTOTYP 1. Miejsce i czas zbierania elektrośmieci i śmieci wielkogabarytowych.

Sposób działania: interfejs użytkownika, który zgłasza zapotrzebowanie na odbiór konkretnych odpadów – system zbiera informacje i w zależności od natężenia podobnych zgłoszeń sugeruje termin, miejsce, godzinę odbioru, gdzie fizycznie pojawią się odpowiednie pojazdy lub stanowiska do odbioru. Użytkownik ma wgląd w listę i mapę lokalizacji takich miejsc.

PROTOTYP 2. Droga jaką pokonują śmieci oraz system mierzenia efektywności śmieciowej wspólnoty.

 

Sposób działania: śmieciarka i pojemniki na śmieci posiadają wbudowane współpracujące ze sobą nadajniki, które umożliwiają identyfikację sposobu segregacji śmieci przez daną społeczność (budynek, osiedle, etc.). Śmieciarki poza tym wyposażone są w GPSy, system monitorowania spalania paliwa, punkt docelowy wywozu, etc. System pozwala śledzić i wyliczać liczbę zużytych śmieci oraz sposób przygotowania ich do wywiezienia (segregacja, oczyszczenie, rozdzielenie elementów, zgniecenie, etc.), obliczając umowny współczynnik “efektywności śmieciowej” Zespoły sąsiedzkie rywalizują ze sobą, starając się w ramach wspólnoty zmiejszyć liczbę produkowanych śmieci oraz polepszając sposób przygotowania ich do wywiezienia, działając tak, by koszty z tym związane były jak najmniejsze a szkodliwość środowiskowa jak najniższa. Podstawowe informacje wynikające z pracy wspólnoty wyświetlane są przy wspólnym śmietniku. Ponadto system dostępny przez internet i urządzenia mobilne pozwala sprawdzić każdemu użytkownikowi status jego interwencji, statystyki, trasy śmieciarki, drogę wyrzucanych śmieci etc.

PROTOTYP 3. W jakim miejscu aktualnie znajdują się pojemniki i pojazdy umożliwiające segregację śmieci.

 

 
Sposób działania: pojemniki zlokalizowane są na mapie po wprowadzeniu przez “firmę śmieciową”; w każdym pojemniku jest czujnik rejestrujący zapełnienie. Użytkownik odczytuje z systemu informacje, gdzie najbliżej jego lokalizacji znajduje się kosz “gotowy” przyjąć od niego konkretne śmieci oraz w przypadku przepełnienia pojemnika kiedy zostanie on opróżniony.

5.

Nie zdążyliśmy zweryfikować pomysłów i prototypów pod kątem bezpieczeństwa, prawa, ekonomii i sposobu użytkowania przez użytkowników – nie pozostaje nam nic innego niż organizacja drugiej części warsztatu. Jednak i tak, powstałe pomysły warto rozważyć już dziś w kategorii kierunków myślenia o upublicznianiu i wykorzystywaniu danych zbieranych przez organizacje i firmy, bo jak widać mogą one przyczynić się do budowania wielu ciekawych rozwiązań rozwiązujących konkretne (lokalne i globalne) problemy.
Mamy gorącą prośbę do uczestników warsztatów Design Thinking oraz wszystkich, którzy chcieliby coś dodać do powyższych informacji, coś zmienić lub poprawić, o skorzystanie z systemu komentarzy. Chcielibyśmy zebrać jak najwięcej opinii i wspólnie opracować ostateczną wersję rekomendacji dla instytucji zarządzających systemami oczyszczania miasta.