Na przestrzeni ostatnich lat, przeprowadzono na szeroką skalę digitalizację zasobów polskich instytucji kultury. Celem badania była ewaluacja tego procesu z punktu widzenia standardów (prawnych i technologicznych) udostępniania cyfrowych zasobów oraz zbadanie, czy i jak projekty te wspierają włączenie polskich zasobów do zdigitalizowanego dziedzictwa europejskiego i umożliwiają ich wykorzystanie przez polskich i międzynarodowych użytkowników.
Potrzeba przeprowadzenia badań w tym zakresie pojawiła się podczas realizacji projektu badawczego “Kompetencje instytucji kultury a praktyczny wymiar wdrażania otwartości” zrealizowanego w latach 2014-2015. Stanowił on część międzynarodowego badania „Open GLAM Benchmark Survey”, przy czym na polską edycję składało się oprócz międzynarodowego badania ilościowego także badanie jakościowe. W toku realizacji wspomnianego projektu analizującego stan wdrażania otwartości w polskich instytucjach kultury na plan pierwszy wyłoniła się potrzeba przeprowadzenia pogłębionej analizy efektów zrealizowanych dotychczas programów digitalizacyjnych, zwłaszcza zaś stosowanych przez instytucje standardów i sposobów udostępniania oraz ich konsekwencji dla użytkowników. Także w kontekście upowszechniania zasobów polskiej kultury na skalę międzynarodową, zgodność standardów udostępniania jest ważnym czynnikiem decydującym o włączaniu polskich zasobów do międzynarodowych repozytoriów oraz ich reuse’u, który przyczynia się do upowszechniania, zwiększając cyrkulację danych treści.
Dlatego też proponowany projekt zakładał kompleksową analizę procesu digitalizacji zasobów polskich instytucji kultury, poczynając od analizy i diagnozy modelu funkcjonowania instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie digitalizacji w Polsce, przez ewaluację przeprowadzonych programów digitalizacyjnych z punktu widzenia efektów i standardów udostępniania, aż po identyfikację grup użytkowników (end user’ów) zarówno tych potencjalnych i tych faktycznych i stworzenie rekomendacji dla instytucji w celu wsparcia bardziej efektywnego docierania do odbiorców zarówno w kraju, jak i na świecie (w tym: ocena widoczności zdigitalizowanych zasobów polskich wśród zdigitalizowanych zasobów dziedzictwa kulturowego Europy oraz zmapowanie barier dla wykorzystania zdigitalizowanych zasobów domeny publicznej dla celów: edukacyjnych, naukowych, biznesowych).
Prowadzony przez nas w latach 2016-2018 projekt badawczy składał się z trzech modułów: 1. analizy i diagnozy modelu i sposobu działania instytucji prowadzących programy wspierające digitalizację, 2. ewaluacji wdrożonych projektów digitalizacyjnych z punktu widzenia ich efektywności w polepszaniu dostępu do zasobów dziedzictwa, 3. zidentyfikowania (grup) końcowych użytkowników tych zasobów oraz zmapowania barier utrudniających dostęp i wykorzystywanie zasobów wśród nieużytkowników.
Badania prowadzone były z wykorzystaniem metod nauk społecznych i humanistycznych.
Raport z badania dostępny jest na licencji CC BY-SA 4.0.
Projekt dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Otwarty dostęp (open access) dotyczy udostępniania bez barier finansowych, technologicznych i prawnych publikacji naukowych powstałych dzięki finansowaniu ze środków publicznych w celu umożliwienia ich wykorzystania przez naukowców, studentów, przedsiębiorców i całe społeczeństwo. Ruch Open Access upowszechnił się na świecie pod koniec XX wieku i od kilkunastu lat dynamicznie się rozwija. Istnieje wiele dobrych praktyk w tym zakresie – polityki otwartego dostępu przyjęło wiele czołowych instytucji badawczych lub finansujących badania na świecie, na przykład Uniwersytet Harvarda, Uniwersytet Cambridge, Brytyjska Rada Badań (Research Councils UK), Komisja Europejska w ramach programu Horyzont 2020, Narodowe Instytuty Zdrowia w Stanach Zjednoczonych, Fundacja Wellcome Trust, Fundacja Billa i Melindy Gatesów, i setki innych organizacji. Popularność otwartego dostępu rośnie również w Polsce – dzięki działaniom samych naukowców, bibliotek naukowych, Koalicji Otwartej Edukacji, Obywateli Nauki, Platformy Otwartej Nauki i innych podmiotów. Otwarty dostęp jest również popierany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW), które w październiku 2015 roku przyjęło Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce. Dokument zawiera rekomendacje dla jednostek naukowych, uczelni, naukowców oraz podmiotów finansujących badania (Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju). Zalecane jest między innymi przyjmowanie polityk otwartego dostępu przez uczelnie i jednostki naukowe, tworzenie otwartych repozytoriów, otwieranie doktoratów, przechodzenie czasopism naukowych na modele otwarte, organizowanie działań informacyjnych na temat otwartego dostępu.
Coraz więcej polskich czasopism naukowych funkcjonuje w modelu otwartym – otwiera dostęp do artykułów z chwilą publikacji lub po upływie tak zwanego embarga czasowego. Jednocześnie jednak wiedza na temat otwartego dostępu w polskim środowisku naukowym jest wciąż niewystarczająco ugruntowana i usystematyzowana. Istnieje nadal wiele mitów dotyczących otwartego dostępu, których źródłem bywa brak pogłębionej wiedzy lub brak praktycznych wskazówek, jak stosować zasady otwartego dostępu. Podstawową zasadą otwartego dostępu jest udostępnianie publikacji w wersji cyfrowej w internecie z poszanowaniem praw autorskich. Oznacza to zwrócenie uwagi na szczególną rolę wolnych licencji prawnoautorskich we wdrażaniu modelu otwartego dostępu (szczególnie licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa). Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom środowiska naukowego, bibliotekarzy i popularyzatorów otwartego dostępu, przygotowałyśmy niniejszą broszurę, która przystępnie prezentuje najważniejsze pojęcia z zakresu otwartego dostępu, praw autorskich, licencji Creative Commons, złotej i zielonej drogi otwartego dostępu, danych badawczych, a także informacje dotyczące innych ważnych zagadnień. Publikacja powstała dzięki finansowaniu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w związku ze szkoleniami na temat praw autorskich i wolnych licencji, które zostały zorganizowane i przeprowadzone w grudniu 2017 roku.
Zostań przewodnikiem, czyli jak zainteresować mieszkańców lokalną historią i zaangażować ich w działania. Scenariusz wykorzystania serwisu Otwarte Zabytki
Scenariusz powstał na podstawie pomysłu: Stowarzyszenie Willa Decjusza, gospodarz renesansowej Willi Decjusza w Krakowie, zaprosiło osoby zainteresowane poznawaniem lokalnego dziedzictwa kulturowego i historią architektury na czterodniowe warsztaty „Dziedzictwo Renesansu”. Na podstawie wysłuchanych wykładów i wizyt studyjnych uczestnicy przygotowali indywidualne scenariusze zwiedzania Willi Decjusza w kontekście renesansowego dziedzictwa Małopolski. Warsztaty zakończyły się otwartym wydarzeniem „Spotkanie z kulturą renesansu”. Każdy z uczestników oprowadzał grupę zwiedzających po terenie kompleksu pałacowo-parkowego Willi Decjusza ścieżką według własnego pomysłu.
Subiektywna trasa śladami historii, czyli jak przy okazji tworzenia rowerownika (spacerownika) przez wspólne działania poznać okolicę i historie mieszkańców. Scenariusz wykorzystania serwisu Otwarte Zabytki
Scenariusz powstał na podstawie pomysłu: Gminny Ośrodek Kultury w Ujeździe chciał zintegrować seniorów i młodych ludzi z terenu gminy. Przy tej okazji postanowił przywrócić pamięć o wydarzeniach i miejscach związanych z wielokulturową przeszłością okolic Ujazdu. Odchodzą ludzie, którzy pamiętają dawnych sąsiadów, a młodsze pokolenie często jest ciekawe historii swojej okolicy. Pracownicy ośrodka uznali, że dobrym sposobem na integrację wokół wspólnej przeszłości będzie stworzenie rowerownika. Ponieważ mieszkańcy zgłaszali potrzebę poznania historii niemieckiego osadnictwa o charakterze olęderskim na okolicznych terenach, działanie rozpoczęło się od spotkania przybliżającego ten temat. Podczas warsztatów dziennikarskich uczestnicy wypracowali pytania do świadków historii, którzy mieszkali we wsiach zamieszkiwanych przed wojną przez Niemców lub mogli udzielić informacji, jak wyglądały te wsie tuż po wojnie. Spotkania robocze były organizowane co tydzień. Do procesu tworzenia rowerownika włączyło się również stowarzyszenie od lat opiekujące się cmentarzami ewangelickimi na terenie województwa łódzkiego i lokalne muzeum z Gałkówka k. Łodzi. Uczestnicy projektu przeprowadzali wywiady, a dodatkowych informacji szukali w muzeum i archiwum w Tomaszowie Mazowieckim. Prowadzili również kwerendę w internecie, co miało szczególne znaczenie w przypadku źródeł niemieckich. Kilkakrotnie wyjeżdżali w teren, robili zdjęcia, aby weryfikować przebieg trasy. Za każdym razem odkrywali coś nowego. Na końcu wyznaczyli trasę rowerownika i zorganizowali wspólny przejazd dla mieszkańców gminy Ujazd.
Otwieramy zabytek, czyli jak na jeden dzień ożywić zapomniane miejsce i i zainteresować nimi mieszkańców. Scenariusz wykorzystania serwisu Otwarte Zabytki
Scenariusz powstał na podstawie pomysłu: W Milanówku, niewielkim podwarszawskim mieście, jest dwadzieścia siedem zabytków wpisanych do rejestru oraz wiele budynków uważanych przez mieszkańców za zabytkowe. Wśród nich jest na co dzień niedostępna dla zwiedzających Willa Waleria, dom, w którym żył i tworzył rzeźbiarz Jan Szczepkowski. Przez całe lato Stowarzyszenie Razem dla Milanówka organizowało w ogrodzie willi i w okolicy wiele otwartych wydarzeń, między innymi pokaz kolekcji mody i plenery twórców różnych dziedzin. Na finalnej imprezie w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa pod koniec lata w pracowni Jana Szczepkowskiego w Willi Waleria pokazano wystawę tkanin, poplenerową wystawę zdjęć, a także fotograficzną wystawę poświęconą artystom tworzącym w Milanówku w zestawieniu z niewykorzystanym potencjałem niszczejących zabytkowych obiektów, będących własnością gminy. Wydarzenie uświetnił koncert muzyki perskiej.
Odkrywanie kart wspomnień, czyli jak zapisać wspomnienia i podzielić się nimi ze społecznością lokalną. Scenariusz wykorzystania serwisu Otwarte Zabytki
Scenariusz powstał na podstawie pomysłu: Bemowskie Centrum Kultury zaprosi do współpracy nieformalną grupę seniorów grających w brydża. Planują wspólnie oglądać zdjęcia i rozmawiać o pierwszych wspomnieniach związanych z dzielnicą. Seniorzy w swoich domowych zbiorach postarają się odnaleźć zdjęcia przedstawiające dzielnicę. Zdjęcia trafią do Archiwum Cyfrowego Bemowa. Bemowskie Centrum Kultury stworzy z nich karty wspomnień w formie kart do gry. Po jednej stronie karty znajdzie się zdjęcie, a po drugiej spisane wspomnienie. Karty wspomnień będą dla nich rodzajem „otwartego zabytku”, który w formie elektronicznej dodadzą do serwisu Otwarte Zabytki (http://otwartezabytki.pl/). Karty staną się pretekstem do dzielenia się historią starszego pokolenia z innymi mieszkańcami.
Scenariusze powstały w ramach projektu dofinansowanego z programu Patriotyzm Jutra Muzeum Historii Polski w Warszawie.
Na czym polega text and data mining (eksploracja tekstu i danych)? Jak dziś firmy wykorzystują technologie TDM, a jak będą to robić w przyszłości? I wreszcie, jaki ma to wpływ na gospodarkę europejską i światową. O tym wszystkim piszemy w raporcie „Ekonomika eksploracji tekstu i danych – analiza aktualnych trendów i przyszłych zastosowań” przygotowanym przez Jana Strycharza w ramach projektu Future TDM. Centrum Cyfrowe jest członkiem konsorcjum realizującego ten projekt.
O tym, jak nauczyciel może używać, dzielić się lub remiksować materiały wykonane przez kogoś innego decyduje prawo autorskie. Czy ma ono wpływ na codzienną pracę nauczycieli, rozwój innowacji i kreatywność w szkole? Postanowiliśmy to sprawdzić. W ramach kampanii, którą realizujemy jako stowarzyszenie Communia, opracowaliśmy raport „Nauczyciele i nowoczesne praktyki edukacyjne”. Przeprowadziliśmy rozmowy z 30 nauczycielami z Polski, Estonii, Francji, Holandii i Niemiec. Wszyscy rozmówcy byli nauczycielami wyróżniającymi się na tle innych, wdrażającymi innowacje edukacyjne i aktywnie korzystający z nowych technologii. Wywiady dotyczyły wpływu prawa autorskiego na ich pracę.
Wyróżniliśmy cztery najbardziej typowe role przyjmowane przez nauczycieli wobec prawa autorskiego: Nauczyciel Twórca, Nauczyciel Strażnik, Nauczyciel Buntownik i najczęściej spotykany – Nauczyciel Nieświadomy Użytkownik. Rola, jaką przybiera dany nauczyciel zależy m.in. od tego, na ile korzysta on z nowych technologii w codziennej pracy i czy ważniejsze są dla niego cele edukacyjne, czy też przestrzeganie prawa autorskiego.
Już kolejny rok współpracowaliśmy z instytucjami z całej Polski, które chciały wykorzystywać serwis Otwarte Zabytki do własnych działań. W 2016 roku uczestnicy i uczestniczki ze Starego Miasta, Knyszyna, Gniewu, Krotoszyna, Chrzanowa, Unisławia i Wolborza wykorzystali Otwarte Zabytki do projektów lokalnych. Efektem każdego z tych działań jest spacerownik.
W Centrum Cyfrowym dużą uwagę przykładamy do ponownego wykorzystania zasobów, które znajdują się w domenie publicznej lub są na licencjach Creative Commons. Podobnie jest z serwisem Otwarte Zabytki (udostępniony na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa-Na Tych Samych Warunkach). Dla niektórych to narzędzie do pracy ze społecznością lokalną o okolicznych zabytkach i historii, przypominania jej oraz odkrywania. Dla nauczycieli może okazać się pomocą na lekcjach, która dzięki swojemu cyfrowemu i aktywizującemu elementowi pozwoli łatwiej zainteresować młodzież. Dla poszczególnych użytkowników może stać się platformą do dzielenia się swoją wiedzą i zasobami (np. zdjęciami) o okolicy, którą się pasjonują. Wiemy, że serwis wykorzystywany jest na wiele różnych sposób i część z nich prezentujemy w tej publikacji. Wszystkie z nich pośrednio wykorzystują i promują dalej cyfrową otwartość w kulturze. Nie tylko poprzez materiały udostępniane na licencjach Creative Commons, ale przede wszystkim poprzez społecznościowe współtworzenie największej polskiej bazy zabytków. Nazywamy to cyfrowym czynem społecznym i jesteśmy przekonani, że każdy może dołożyć do niego swoją cenną cegiełkę. Już kolejny rok współpracowaliśmy z instytucjami z całej Polski, które chciały wykorzystywać serwis Otwarte Zabytki do własnych działań. W 2016 roku uczestnicy i uczestniczki ze Starego Miasta, Knyszyna, Gniewu, Krotoszyna, Chrzanowa, Unisławia i Wolborza wykorzystali Otwarte Zabytki do projektów lokalnych. Efektem każdego z tych działań jest spacerownik.
Analiza pokazuje, jak są realizowane w województwach wytyczne, dotyczące otwartości zasobów edukacyjnych, zapisane w “Wytycznych” Ministerstwa Rozwoju. Wynika z niej m.in., że brak jest jednolitego podejścia do otwartości. Opisy dotyczące otwartości i dostępności zasobów edukacyjnych są zapisywane w tych dokumentach w różny sposób, może to grozić wdrożeniem różnorodnych modeli udostępniania treści, niektórych niezgodnych z ideą wolnego licencjonowania.
Na przełomie 2015 i 2016 roku zorganizowaliśmy grupę roboczą złożoną z przedstawicieli szkół, firm i organizacji pozarządowych sektora edukacyjnego. Naszym celem było wypracowanie wspólnej koncepcji i rekomendacji dotyczących edukacji cyfrowej. Efektem prac tej grupy jest raport „Cyfryzacja polskiej edukacji”, przygotowany przez Marlenę Plebańską z Porozumienia Edukacja na NOWO oraz Alka Tarkowskiego z Centrum Cyfrowego, wraz z ekspertami z naszej grupy roboczej.
W raporcie pokazujemy, jaka powinna być nowoczesna polska szkoła, potrafiąca wykorzystywać różnorodne technologie do realizacji nadrzędnego celu, jakim jest wszechstronny rozwój uczniów. Prezentujemy rekomendacje w czterech obszarach: infrastruktura, sprzęt, zasoby edukacyjne i kompetencje nauczycieli.
