Konsultacje w sprawie dozwolonego użytku publicznego i udostępniania zasobów domeny publicznej

Centrum Cyfrowe zgłosiło stanowisko w sprawie konsultacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dotyczących regulacji prawnych w zakresie dozwolonego użytku publicznego oraz zasad, na jakich instytucje kultury, instytucje  edukacyjne i oświatowe  udostępniają utwory znajdujące się w domenie publicznej.
Odpowiadając na zaproszenie do konsultacji w sprawie dozwolonego użytku publicznego, Centrum Cyfrowe pragnie na wstępie zauważyć, że na potrzebę i kierunki zmian w tej dziedzinie wskazujemy od paru lat w publikowanych stanowiskach Centrum Cyfrowego raz zabierając głos w debacie publicznej. Otwarcie konsultacji przyjmujemy z satysfakcją jednak także z pewnym zdziwieniem co do proponowanej formuły. Zastanawia nas brak choćby podstawowych założeń i tez obecnych konsultacji. 
Dozwolony użytek publiczny i prywatny to podstawowe mechanizmy prawa autorskiego wprowadzające pewną równowagę pomiędzy prawami wyłącznymi a potrzebami społecznymi. Dozwolony użytek publiczny ma fundamentalne znaczenie dla udostępniania dziedzictwa kulturowego, rozwoju edukacji i nauki.
Do niedawna jednak mechanizmy dozwolonego użytku pozostawały w cieniu interesu uprawnionych, którzy dążą do zaostrzania procedury egzekwowania praw własności intelektualnej i poszerzenia ochrony, tym samym ograniczając prawa wykonywania dozwolonego użytku oraz dostęp do treści w domenie publicznej.
W ostatnim czasie rozwój projektów masowej digitalizacji udowodnił, że prawa wyłączne stanowią często nieuzasadnioną przeszkodę w dostępie do dóbr kultury i dał podstawę do pewnej rewizji myślenia o dozwolonym użytku publicznym.
Na poziomie ustawodawstwa europejskiego dyrektywa o utworach osieroconych wprowadziła nowy rodzaj dozwolonego użytku dotyczący wykorzystywania utworów osieroconych przez biblioteki i inne instytucje dziedzictwa narodowego. Żywa jest również dyskusja nad wprowadzeniem ułatwień na potrzeby powtórnego wykorzystania danych lub tekstu w celach ich eksploracji (text and data mining) przez tego typu instytucje.
Powszechnie wskazuje się także na zbyt wąski zakres dozwolonego użytku dla celów edukacyjnych oraz konieczność redefiniowana dozwolonego użytku bibliotecznego. Także kwestia eksploracji tekstu i danych jest przykładem sytuacji, w której wskazane jest rozszerzenie zakresu dozwolonego użytku o nową kategorię – odpowiednia propozycja legislacyjna została niedawno przedstawiona w Wielkiej Brytanii. Dokonując więc przeglądu, MKiDN powinno nie tylko oceniać funkcjonowanie obowiązujących przepisów, w tym w szczególności wyłączeń i ograniczeń, ale też uwzględnić potrzebę ich rozszerzenia.
Pragniemy też podkreślić, że publiczne instytucje kultury coraz częściej zarządzają bazami danych. Niezbędna jest więc też analiza funkcjonowania ustawy o ochronie baz danych i ocena, czy nie stanowi ona dodatkowego ograniczenia dla udostępniania przez instytucje kultury zasobów domeny publicznej.
W zaproszeniu do konsultacji poruszają Państwo także kwestię opłat za udostępnienie i korzystanie z zasobów domeny publicznej będących w posiadaniu publicznych instytucji kultury. Stoimy na stanowisku, że w tej kwestii dopuszczalne są jedynie opłaty związane z kosztami przygotowania zasobu (na przykład w sytuacji, gdy nie jest on jeszcze zdigitalizowany). Zakładamy przy tym, że nowelizacja zasad dostępu i ponownego wykorzystania informacji publicznej, które zgodnie ze znowelizowaną dyrektywą 2003/98/WE będą obejmowały także instytucje i zasoby kultury, doprowadzi do harmonizacji zasad udostępniania z tymi, które dotyczą informacji publicznej. Publiczne instytucje kultury powinny zmierzać do sytuacji, w której zdigitalizowane zasoby domeny publicznej będą przez nie udostępniane w Sieci bez opłat, w otwartych repozytoriach.
Jako instytucja partnerska organizacji Creative Commons zwracamy uwagę na znaczenie dobrowolnych rozwiązań licencyjnych, które w określonych wypadkach mogą uzupełniać niezbędne działania legislacyjne. Licencje te (w szczególności tak zwane wolne licencje, zapewniające najszerszy zakres dostępności i możliwości ponownego wykorzystania utworu, oraz mechanizm CC0) powinny być stosowane przez instytucje publiczne do licencjonowania zasobów przez nie wytworzonych i do których posiadają one prawa – w sytuacji, gdy nie jest możliwe ich przeniesienie do domeny publicznej. Jednocześnie pragniemy podkreślić, że stosowanie wolnego licencjonowania przez instytucje publiczne nie może być uznane za alternatywę dla reformy prawa autorskiego, w tym dostosowania wyłączeń i ograniczeń, tak by prawo lepiej służyło tym instytucjom.
Mając świadomość znaczenia dozwolonego użytku publicznego dla wskazanych wyżej aktywności podejmowanych w interesie publicznym Centrum Cyfrowe przeprowadziło w ostatnich miesiącach dwa projekty badawcze, zakończone analizami naukowymi, wskazującymi na konieczne zmiany w regulacjach dozwolonego użytku bibliotecznego oraz edukacyjnego. W załączeniu uprzejmie przesyłamy opinię dotyczącą dozwolonego użytku bibliotecznego, opracowaną we współpracy z Poznańską Fundacją Bibliotek Naukowych, w ramach grantu otrzymanego z fundacji EIFL: „Analiza prawna przepisów prawa autorskiego dotyczących bibliotek. Projekt nowelizacji”. W pełni popieramy również stanowisko opracowane przez SBP, Stow. EBIB, KD BASP, KD WBP oraz PFBN, w której wykorzystano elementy naszej analizy. Raport dotyczący dozwolonego użytku w edukacji jest obecnie finalizowany i w związku z tym przekażemy go w późniejszym terminie. Dodatkowo dołączamy notatkę Centrum Cyfrowego rekomendującą działania w obszarze udostępniania zasobów domeny publicznej przez instytucje publiczne, zwracając się z uprzejmą prośbą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o rozważenie podjęcia działań wskazanych w ww. notatce.
 
Pobierz stanowisko (PDF):
Konsultacje w sprawie dozwolonego użytku publicznego. Stanowisko Centrum Cyfrowego Projekt: Polska
Analiza prawna przepisów prawa autorskiego dotyczących bibliotek. Projekt nowelizacji
Zasady udostępniania zasobów domen publicznej przez instytucje kultury, edukacyjne i oświatowe