Problem „parasola licencyjnego” i swobody korzystania z treści w edukacji – analiza
Dystrybutorzy filmów i organizacje zbiorowego zarządzania wyjątek edukacyjny w prawie autorskim interpretują bardzo wąsko. O ile zatem wyświetlenie filmu na lekcji jest możliwe bezpłatnie jako realizacja celu dydaktycznego, to już jego odtworzenie w świetlicy czy bibliotece poza zakończeniu zajęć szkolnych służy w ich opinii “rozrywce uczniów” i konieczna do tego jest zgoda podmiotu praw autorskich w formie stosownej umowy licencyjnej.
Natomiast jak wynika z ustawy o systemie oświaty szkoła zapewnia nie tylko edukację i rozwój uczniów w ramach zajęć lekcyjnych, ale także “warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów przez organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz kształtowanie aktywności społecznej i umiejętności spędzania czasu wolnego” (art. 1 pkt 15 uso). W praktyce im bardziej kreatywne działania nauczycieli, tym trudniej rozstrzygnąć, czy spełniają one cechy celu dydaktycznego, który nie jest w ustawie zdefiniowany.
Ramy prawne, w których funkcjonują szkoły, są na tyle niejasne, że nauczyciele i szkoły mogą być narażeni na dodatkowe opłaty, lub nawet roszczenia i groźby postępowań sądowych. Koszt licencji zwanej Parasolem Licencyjnym ® waha się od około 700 zł za pojedynczy pokaz do nawet 4 tysięcy opłaty ryczałtowej za cały rok. Takie opłaty, w skali kraju, mogą oznaczać koszt dla budżetu na poziomie nawet kilkudziesięciu milionów złotych.
Obecna nowelizacja prawa autorskiego nie zapowiada rozwiązania tego problemu. Zakres dozwolonego użytku przewidziany w art. 27 PrAut pomimo możliwości, które daje prawo unijne nie został rozszerzony. Nowa forma dozwolonego użytku wprowadzona w art. 31 PrAut dotyczy jedynie “imprez szkolnych i akademickich”, natomiast zajęcia pozaszkolne na świetlicy trudno zaliczyć do tej kategorii.
Dlatego jedynym rozwiązaniem jest zagwarantowanie w trwającej nowelizacji prawa autorskiego pewności, że wszelkie działania w szkole objęte są dozwolonym użytkiem edukacyjnym, niezależnie czy odbywa się w ramach lekcji, czy poza nią. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do cyfryzacji polskiej szkoły i promowaniu nowych, alternatywnych form kształcenia.
Poniżej publikujemy trzecią część analizy dotyczącej nowelizacji przepisów dozwolonego użytku edukacyjnego, której poprzednie części dotyczą polskich przepisów dozwolonego użytku edukacyjnego w kontekście przepisów międzynarodowych i europejskich oraz trwającej nowelizacji w zakresie art. 27 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.