Stanowisko Centrum Cyfrowego dot. projektu ustawy o re-use z dnia 7 listopada 2014 roku

W listopadzie Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji przedstawiło do konsultacji społecznych nowy projekt założeń projektu ustawy o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego (re-use). Jego celem jest wdrożenie dyrektywy 2013/37/UE do polskiego prawa, co ma zapewnić bardziej przejrzyste i łatwiejsze stosowanie reguł ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego w krajach UE. Jedną z najważniejszych zmian jest określenie jednolitych zasad i standardów udostępniania zasobów dziedzictwa kultury , które nie były do tej pory regulowane na poziomie unijnym.
Pierwsze konsultacje założeń nowej ustawy odbyły się w maju i czerwcu tego roku. Z niezadowoleniem musimy zauważyć, że szereg ważnych postulatów nie zostało przez Ministerstwo uwzględnionych w nowym projekcie ustawy. Do najważniejszych z nich należą m.in. (i) rozdzielenie procedur i zasad dostępu do informacji od zgody na dalsze wykorzystywanie informacji, (ii) rozszerzenie zakresu przedmiotowego poza zakres minimalny opisany dyrektywą, (iii) likwidacja nadmiernych i zbędnych ograniczeń co do zakresu lub sposobu ponownego wykorzystania, (iv) stosowanie standardowych, otwartych licencji, (v) zniesienie opłat za ponowne wykorzystanie zasobów stworzonych lub opracowanych z wykorzystaniem środków publicznych.
Analiza obecnego projektu założeń zmusza do postawienia tezy, iż w wielu obszarach Projekt z 7 listopada jest krokiem wstecz w stosunku do propozycji przedstawionych w projekcie z 14 maja. W naszej ocenie wprowadzone zmiany są nie tylko sprzeczne z głównymi celami i założeniami nowelizacji dyrektywy (jakim jest zapewnienie większego dostępu i skali ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego, w tym dziedzictwa kulturowego), ale także stanowić będą przyczynę powstawania niepotrzebnych przeszkód do ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego.
W naszym stanowisku zachęcamy Ministerstwo do pełnego wykorzystania potencjału, jaki stwarza dyrektywa w zakresie zwiększenia dostępności zasobów instytucji kultury (bibliotek, archiwów i muzeów) oraz możliwości przyjęcia w polskim prawie rozwiązań służących otwartości dziedzictwa narodowego, wykraczających poza minimalny standard zdefiniowany w nowelizacji dyrektywy, w szczególności:
– podtrzymujemy postulat rozszerzenia zakresu projektowanej ustawy o wszystkie instytucje kultury, których zbiory w znacznym stopniu należą do domeny publicznej. Dyrektywa ustanawia jedynie minimalny zestaw reguł, co powoduje, że nie ma przeszkód, aby jej zakres obejmował również takie instytucje jak Filmoteka Narodowa, Narodowy Instytut Audiowizualny czy galerie publiczne. Obecna propozycja Ministerstwa odnosi się jedynie do zasobów bibliotek, archiwów i muzeów
– zwracamy szczególną uwagę na kwestię uważnej implementacji wyłączeń od zakresu Dyrektywy ze względu na prawa własności intelektualnej osób trzecich. Zgodnie z propozycją Ministerstwa z tego powodu zakres ustawy ograniczono do informacji sektora publicznego, które nigdy nie podlegały ochronie prawa autorskiego lub które takiej ochronie podlegały, ale do których prawa autorskie majątkowe wygasły. Takie rozwiązanie jest w naszej opinii sprzeczne z ogólną zasadą wyrażoną w art. 3 (1) Dyrektywy oraz celami i założeniami tejże regulacji, czyli zapewnieniem większego dostępu do dziedzictwa kulturowego i zwiększenie zakresu jego ponownego wykorzystywania do celów edukacyjnych, zawodowych czy rozrywkowych
– postulujemy wyeliminowanie wszelkich nadmiarowych ograniczeń i chociażby potencjalnych uznaniowych podstaw do odmowy wyrażenia zgody na ponowne użycie informacji, jak również ustandaryzowanie obrotu prawnego w tym obszarze poprzez zastosowanie licencji publicznych, np. typu licencji Creative Commons. Ponadto, rekomendujemy nałożenie na podmioty zobowiązane obowiązków w zakresie modelu nabywania praw do korzystania z wytwarzanych lub gromadzonych na ich rzecz zasobów w taki sposób, aby informacje te mogły być skutecznie i efektywnie udostępniane dalej i wykorzystywane przez obywateli
– w kwestii opłat rekomendujemy przeprowadzenie analizy wpływu wysokości i sposobu pobierania opłat na efektywność realizacji praw przez obywateli. Wielokrotnie w praktyce podmiotów publicznych zdarzało się bowiem, iż wprowadzenie jakichkolwiek opłat (nawet o charakterze symbolicznym) istotnie obniżyło zainteresowanie społeczne działaniami obciążonymi opłatami. Ma to tym większe znaczenie, iż elementem wielu planów i strategii naszego kraju jest budowa społeczeństwa cyfrowego, opartego na odpowiedniej wiedzy i kompetencjach, a tego rodzaju regulacje mogą stanowić efektywną barierę w osiągnięciu tak określonych celów.
Zachęcamy do przeczytania pełnej treści naszego stanowiska (PDF).