Reuse po polsku – podsumowanie konferencji i warsztatów
Zdigitalizowaliśmy, udostępniliśmy i gotowe! …Ale czy na pewno? To pytanie było punktem wyjścia konferencji „Reuse po polsku…”, zorganizowanej z okazji Prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej.
Pytanie to oddaje wyzwania, przed którymi stoją instytucje kultury i dziedzictwa, które chcą zarówno realizować misję szerokiego udostępniania swoich kolekcji, jak i zachować należną dbałość wokół ochrony praw autorskich twórców zasobów, które są pod ich opieką.
W Centrum Cyfrowym wierzymy, że prawdziwa wartość wspólnych, cyfrowych zasobów ujawnia się wtedy, gdy stają się żywą tkanką współczesnej kultury. Dlatego, z partnerami z Komisji Europejskiej, zaprosiliśmy specjalistów i specjalistki z muzeów, bibliotek, archiwów i placówek edukacyjnych na spotkanie, które łączyło teorię z praktyką, otwierając nowe perspektywy na ponowne wykorzystanie cyfrowego dziedzictwa.
Często zdarza się, że przepisy prawa autorskiego wydają się abstrakcyjne i trudne do zastosowania w specyficznych realiach instytucji kultury. To wydarzenie było odpowiedzią na tę potrzebę – platformą, gdzie ekspercka wiedza prawnicza spotkała się z doświadczeniem specjalistów. Dzięki temu udało się przełożyć język prawny na konkretne rekomendacje i rozwiązania.
Sesje i panele
Nasze spotkanie otworzył Krzysztof Nichczyński z Dyrekcji Generalnej ds. Sieci Komunikacyjnych, Treści i Technologii Komisji Europejskiej (DG Connect) – dyrekcji, która zainicjowała projekt.
Kasia Świętochowska (Science Now Studio, SPLOT Institute) przewrotnie, ale i bardzo życiowo pytała: czy da się otworzyć cyfrowe zasoby i nie zwariować? Jej prelekcja była pełna inspiracji z praktycznymi przykładami różnorodnych zastosowań bogactwa otwartej kultury i nauki – m.in. imponującej, wielowymiarowej instalacji „Polski stół” w Pawilonie Polskim na Expo2020 w Dubaju. Zachęcała też do międzysektorowej wymiany doświadczeń – wskazując na duży potencjał drzemiący w różnicach między podejściem środowiska akademickiego a branży kultury.
Dr hab. Ksenia Kakareko (prof. Uniwersytetu Warszawskiego), w swojej prelekcji na temat „Zarządzania własnością intelektualną w polskich instytucjach kultury”, przedstawiła najważniejsze założenia regulacji prawnoautorskich – zarówno tych istniejących od dawna, jak i tych nowszych (wynikających z implementacji w 2024 roku unijnej Dyrektywy DSM). Jej prelekcja była pełna praktycznych wskazówek, także w kontekście wyjątków – badawczego i edukacyjnego, udostępniania na zewnętrznych platformach, i tym podobnych.
Dalszymi konkretami podzieliła się Maria (Maja) Drabczyk, która przedstawiła wyniki nowego raportu „Zarządzanie własnością intelektualną w muzeach w Polsce”, który jest wynikiem projektu Critical Heritage Studies Hub Uniwersytetu Jagiellońskiego przeprowadzonego we współpracy z Centrum Cyfrowym i Narodowym Instytutem Muzeów. To kompendium wiedzy, które pozwoliło uczestnikom spojrzeć na prawo autorskie nie jak na przeszkodę, lecz jako narzędzie do mądrego i odpowiedzialnego zarządzania, w tym udostępniania zasobów.
→ Więcej o raporcie (dostępnym na otwartej licencji w j. polskim i angielskim) przeczytasz tutaj!
Dyskusja panelowa z udziałem dr Marianny Otmianowskiej (Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie), dr. hab. Mirosława Filiciaka (prof. Uniwersytetu SWPS), Macieja Janika (ZAiKS) i Ernesta Rogalskiego (Wirtualna Podróż), moderowana przez Natalię Ceterę z Centrum Cyfrowego, była kolejnym kluczowym filarem wydarzenia. Przedstawiciele różnych sektorów – branży produkcji multimedialnych, nauki i instytucji kultury – otwarcie rozmawiali o tym, co naprawdę działa, a co stanowi wyzwanie w międzysektorowym wykorzystaniu dziedzictwa. To była okazja, by usłyszeć o perspektywach spoza własnego „podwórka”. Dyskusja pokazała, że otwartość jest wspólnym celem, ale droga do niego wymaga zrozumienia różnych potrzeb i perspektyw.
Warsztaty
Najbardziej interaktywną częścią wydarzenia były warsztaty „Odblokujmy kolekcje!”, prowadzone przez Marię Drabczyk, Natalię Ceterę i Annę Green-Szałas z Centrum Cyfrowego. Uczestnicy w małych grupach zmierzyli się z jednym z trzech konkretnych, praktycznych wyzwań wokół wykorzystania zdigitalizowanych obiektów. Zastanawiali się, jak wspierać ponowne wykorzystanie na potrzeby badań naukowych, twórczości kreatywnej czy w celach edukacyjnych. To było prawdziwe laboratorium wiedzy, gdzie teoria przekładała się na konkretne schematy działania. Formuła zachęcała do wymiany doświadczeń i sieciowania. Warsztaty pokazały też, że prawo autorskie dalej stanowi wyzwanie dla wielu instytucji kultury – brakuje jednobrzmiących wytycznych i klarownych interpretacji. Te istniejące często wynikają z nastawienia instytucji lub/i konkretnych ekspertów z obszaru prawa autorskiego.
„Reuse po polsku: prawo autorskie, praktyka i potencjał ponownego wykorzystania cyfrowych zbiorów dziedzictwa kulturowego”
Wydarzenie w Warszawie, będące częścią szerszego projektu Komisji Europejskiej, a dokładniej – Dyrekcji Generalnej ds. Sieci Komunikacyjnych, Treści i Technologii Komisji Europejskiej (DG Connect), „Raising Awareness of Copyright in Cultural Heritage, Education, and Research Institutions”, jest kolejnym krokiem w budowaniu świadomości i poprawie zrozumienia przepisów prawa autorskiego w całej Unii Europejskiej. Pokazuje, jak istotne jest wspólne działanie i wymiana doświadczeń w skali międzynarodowej.
To spotkanie potwierdziło, że digitalizacja to dopiero początek otwierania kolekcji. Prawdziwa wartość cyfrowego dziedzictwa ujawnia się, gdy możemy z niego swobodnie korzystać, tworzyć i uczyć się.
Zapraszamy do pobrania prezentacji z prelekcji i zachęcamy do obserwowania dalszych planów Komisji Europejskiej co do wydarzeń z cyklu – część z nich będzie odbywała się w formule on-line. Polecamy i serdecznie dziękujemy wszystkim, którzy dołączyli do nas na wydarzeniu w Warszawie!