Edukacja zdalna w czasie pandemii – nowe europejskie badanie Centrum Cyfrowego i Communia Association
Główne wnioski z ilościowego badania eksploracyjnego dotyczącego edukacji zdalnej. Badanie objęło 7 krajów: Polskę, Słowenię, Portugalię, Włochy, Grecję, Niemcy i Czechy. W badaniu udział wzięło blisko 1700 nauczycieli.
Globalna pandemia COVID-19 radykalnie zmieniła sposób w jaki się uczymy, spowodowała największe w historii zakłócenie tradycyjnej nauki szkolnej i doprowadziła do tego, że blisko 90% krajów na całym świecie zdecydowało się na prowadzenie edukacji zdalnej.
Z drugiej strony kryzys ten pobudził innowacyjność w sektorze edukacji, co było możliwe po części dlatego, że nauczyciele bardzo szybko dostosowali się do nowej sytuacji. Cyfrowe narzędzia i rozwiązania, zasoby dostępne bezpłatnie online, Otwarte Zasoby Edukacyjne (OER) i Otwarte Praktyki Edukacyjne (OEP) stanowiły w tym czasie prawdziwą pomoc dla nauczycieli.
Podczas spotkań zespołu Copyright for Education, którego częścią jest Centrum Cyfrowe często dyskutowaliśmy o roli, jaką podczas pandemii odegrała Otwarta Edukacja (OE) oraz sposobie, w jaki powinny być kształtowane systemy edukacyjne, biorąc pod uwagę doświadczenia z czasu pandemii. Mieliśmy jednak wrażenie, że brakuje nam bardziej szczegółowych informacji o praktykach nauczycieli podczas nauki online.
Dlatego na początku 2021 r. zdecydowaliśmy się przeprowadzić ilościowe badania eksploracyjne w 7 krajach europejskich, dotyczące codziennych praktyk nauczycieli stosowanych w kształceniu na odległość. Badanie objęło: Polskę, Słowenię, Portugalię, Włochy, Grecję, Niemcy i Czechy. W badaniu udział wzięło blisko 1700 nauczycieli ze szkół podstawowych i ponadpodstawowych.
Raport i materiały z badania w języku angielskim dostępne są na stronie: https://centrumcyfrowe.pl/en/remote-education-during-the-pandemic/
Główne wnioski
[wykresy dostępne jedynie w języku angielskim]
I. Prawie każdy nauczyciel w czasie zdalnej edukacji korzystał z ogólnodostępnych, nieodpłatnych zasobów online – średnio 96%.
Jednak liczba ta znacznie spada, jeśli chodzi o zasoby płatne, wymagające wykupienia abonamentu – korzystanie z nich deklaruje jedynie 35% nauczycieli.
II. Wśród ogólnodostępnych zasobów online zdecydowanie najpopularniejszym rodzajem pomocy dydaktycznych były filmy zamieszczane na YouTube lub innych stronach internetowych – korzystało z nich średnio ponad 8 na 10 nauczycieli. Popularne były również obrazy wyszukiwane za pomocą Google – średnio 6 na 10 nauczycieli korzystało z tego typu materiałów.
71% nauczycieli korzystało z dostępnych bezpłatnie obrazów uzyskiwanych za pomocą wyszukiwarki Google lub z bezpłatnych repozytoriów obrazów, takich jak Flickr, Wikimedia Commons i inne.
III. Im dłużej nauczyciele uczyli zdalnie, tym częściej korzystali z niekomercyjnych źródeł materiałów:
- serwisy tworzone przez instytucje publiczne: 31% (edukacja zdalna do 6 miesięcy) vs. 52% (edukacja zdalna powyżej 12 miesięcy)
- Wikipedia 28% (edukacja zdalna do 6 miesięcy) vs. 46% (edukacja zdalna powyżej 12 miesięcy)
- strony internetowe stworzone instytucje kultury 30% (edukacja zdalna do 6 miesięcy) vs. 45% (edukacja zdalna powyżej 12 miesięcy)
- serwisy tworzone przez organizacje pozarządowe 23% (edukacja zdalna do 6 miesięcy) vs. 36% (edukacja zdalna powyżej 12 miesięcy)
Tendencji takiej nie obserwujemy w przypadku innych komercyjnych źródeł zasobów wykorzystywanych w okresie edukacji zdalnej.
IV. Podczas edukacji zdalnej nauczyciele masowo korzystali z zasobów stworzonych lub zmodyfikowanych przez siebie lub swoich kolegów – średnio ponad 9 na 10 nauczycieli. 85% nauczycieli przygotowało materiały samodzielnie 65% korzystało z zasobów opracowanych przez ich kolegów.
V Ponad połowa nauczycieli słyszała o koncepcji Otwartych Zasobów Edukacyjnych (52%). Wysoki poziom świadomości potwierdza dodatkowe pytanie: po zapoznaniu się z prostą definicją Otwartych Zasobów Edukacyjnych 54% nauczycieli zadeklarowało, że regularnie korzystało z tego typu zasobu w okresie edukacji zdalnej.
VI. Ponad połowa nauczycieli doświadczyła problemów związanych z prawami autorskimi podczas nauczania na odległość. Najczęstszymi problemami był brak dostępu do zasobu, ponieważ wymagał on opłaty oraz brak wiedzy, czy korzystanie z zasobu jest legalne.
Problemy związane z dostępem wskazało średnio 37% nauczycieli, natomiast problemy związane z wiedzą o prawie autorskim wskazało 26% nauczycieli.
VII. 97% nauczycieli w badanych krajach korzystało z platform umożliwiających zajęcia online na żywo (edukacja synchroniczna). Były to komercyjne narzędzia dostarczane przez największe amerykańskie firmy technologiczne (Google Classroom – średnio 31%, Microsoft Teams – 41%, Cisco Webex i Zoom – do 53%).
Konkluzje i rekomendacje
- Na potrzeby edukacji zdalnej nauczyciele masowo wykorzystują utwory chronione prawem autorskim, są to w większości utwory ogólnodostępne, które nie były tworzone z myślą o ich wykorzystaniu w edukacji. Dlatego ważne jest, aby zapewnić jak najszersze wyjątki edukacyjne i ograniczenia dla stosowania praw autorskich w edukacji.
– Nauczyciele korzystają z treści, które funkcjonują przede wszystkim poza kontekstem edukacyjnym
– Nauczyciele najczęściej korzystają z materiałów chronionych prawem autorskim w sposób, który nie wpływa na rynek
– Nauczyciele preferują materiały chronione prawem autorskim, które są swobodnie dostępne online bez opłat - Nieformalne sieci współpracy nauczycieli odegrały znaczącą rolę podczas pandemii i stanowią jeden z kluczowych filarów nauczania online – ważne jest wspieranie ich na wielu poziomach
- Nauczyciele w większości polegają na narzędziach dostarczanych przez największe firmy technologiczne – ważne jest, aby komercyjni dostawcy usług nie ograniczali współpracy, współtworzenia i wymiany pomiędzy nauczycielami.
- Edukacja na odległość była w dużej mierze wspierana przez Otwarte Zasoby Edukacyjne (ponad połowa nauczycieli korzysta regularnie z OER) – kluczowe jest zapewnienie dalszego rozwoju polityk wspierających rozwój wysokiej jakości otwartych zasobów i otwartych praktyk.