Elastyczność Prawa Autorskiego: międzynarodowy projekt otwierający dozwolony użytek
O międzynarodowych działaniach, które umożliwiłyby wprowadzenie elastycznych rozwiązań dotyczących dozwolonego użytku chronionych utworów –dyskutowano podczas konferencji Global Congress on Intellectual Property and Public Interest w Rio de Janeiro.
Dozwolony użytek (międzynarodowo określany jako ograniczenia i wyjątki prawa autorskiego, czyli limitations and exceptions (L&E)) umożliwia korzystanie z utworów w interesie społecznym bez konieczności uzyskiwania każdorazowej licencji i płacenia wynagrodzenia. Z utworów można korzystać w celu użytku osobistego, w celach edukacyjnych, naukowych, religijnych i innych (więcej o dozwolonym użytku w analizie Centrum Cyfrowego). Niektóre z przypadków dozwolonego użytku są zadziwiająco szczegółowe, jak na przykład zezwolenie na korzystanie z utworów w celu naprawy lub prezentacji sprzętu lub zezwolenie na prezentację dzieła w celu promocji wystawy publicznej.
Za każdym z tych przepisów stoi jakaś konkretna potrzeba społeczna. Dlatego w polskim prawie autorskim mamy kilkanaście (lub więcej w zależności od przyjętego kryterium) przypadków dozwolonego użytku, a dyrektywa Unii Europejskiej o prawie autorskim w społeczeństwie informacyjnym przewiduje około 20 możliwości dla wprowadzenia dozwolonego użytku.
Wiadomo, że prawo zwykle nie nadąża za rzeczywistością i w przyszłości zapewne trzeba będzie wydłużać listę. Nie mówiąc już o tym, że już widać, że prawo nie przewidziało jak korzystać się będzie z utworów w dobie Internetu i przepisy o dozwolonym użytku prywatnym wymagają dostosowania do rzeczywistości cyfrowej/potrzeb społeczeństwa informacyjnego.
Stąd dla regulacji prawnych zjawisk dynamicznych, takich jak korzystanie z utworów w sieci, bardziej elastyczne i efektywne są tak zwane otwarte normy. Nie wyliczają one poszczególnych przypadków a jedynie zawierają ogólne wskazówki interpretacyjne.
W drugim dniu Global Congress on IP and Public Interest miała miejsce premiera tekstu właśnie takiej modelowej otwartej normy dotyczącej dozwolonego użytku. Powstała we współpracy akademików z Washington University z grupa kilkudziesięciu międzynarodowych ekspertów w dziedzinie prawa autorskiego. Przygotowany tekst ma służyć jako wzór dla organizacji i osób wspierających zmiany w prawie autorskim na rzecz poszerzenia dozwolonego użytku.
Klauzula jest zatytułowana „Wyjątki: Prawo do korzystania z chronionych utworów” i brzmi:
„Poza przypadkami wyraźnie określonymi przez prawo, można korzystać z utworu w interesie publicznym, ekonomicznym ,społecznym bądź kulturalnym , jeżeli pozostaje to w bezpośrednim związku z tym celem i nie godzi w słuszne interesy uprawnionego z praw autorskich, biorąc pod uwagę prawa autorów, użytkowników, osób trzecich oraz interes publiczny”.
Norma wraz ze wskazówkami interpretacyjnymi jest dostępna na stronie InfoJustice. Opublikowany tekst jest propozycją do rozważenia przy wprowadzaniu przepisów na poziomie krajowym, ale jednocześnie wezwaniem do włączenia do prawa autorskiego otwartych norm dotyczących dozwolonego użytku w celu uelastycznienia tego reżimu tak, aby nie blokował postępu kultury i innowacyjności.
Centrum Cyfrowe uczestniczyło w premierze i przyłącza się do międzynarodowych działań promujących otwarta klauzulę.