Europejska reforma prawa autorskiego: zagrożenia dla edukacji w Polsce

Åšrodowisko edukacyjne z nadziejÄ… oczekiwaÅ‚o na europejskÄ… propozycjÄ™ reform prawa autorskiego – Komisja zobowiÄ…zaÅ‚a siÄ™ do doprecyzowania zakresu swobód dla edukatorów (tak zwanego dozwolonego użytku edukacyjnego) i dostosowania prawa do realiów cyfrowego Å›wiata.  OczekiwaliÅ›my, że Komisja zaproponuje wyjÄ…tek od prawa autorskiego, który skutecznie odpowiadaÅ‚by na wyzwania zwiÄ…zane z nauczaniem online.

Przedstawiona we wrzeÅ›niu propozycja reformy europejskiego prawa autorskiego nie speÅ‚nia tych oczekiwaÅ„. Zaproponowane rozwiÄ…zania mogÄ… znaczÄ…co ograniczyć swobody, z których dziÅ› cieszÄ… siÄ™ w Polsce nauczyciele, wykÅ‚adowcy i inni edukatorzy. W miejsce dozwolonego użytku bÄ™dÄ… zmuszeni uzyskać licencjÄ™, co oznacza dodatkowe koszty i wiÄ™ksze obciążenie biurokratyczne.

Tiffany_Education

Witraż „Edukacja” autorstwa Louis Comfort Tiffany, domena publiczna.

Licencja nie może być najlepszÄ… opcjÄ…

Komisja Europejska chce wprawdzie wprowadzić nowy dozwolony użytek edukacyjny dla treÅ›ci cyfrowych. Nie bÄ™dzie on miaÅ‚ jednak zastosowania, gdy możliwy bÄ™dzie zakup licencji na treÅ›ci cyfrowe. Proponowane rozszerzenie zakresu swobód jest wiÄ™c pozorne – standardem bÄ™dzie konieczność uzyskania licencji, najpewniej pÅ‚atnej.

W konsekwencji, wzrosnÄ… koszty funkcjonowania systemu oÅ›wiaty. Co wiÄ™cej, takie rozwiÄ…zanie wprowadzi wiÄ™kszÄ… niepewność prawnÄ… – nauczycielom jeszcze trudniej bÄ™dzie odpowiedzieć na pytanie, czy uczÄ…c korzystajÄ… z treÅ›ci zgodnie z przepisami prawa autorskiego.

Przepisy bÄ™dÄ… też inne w każdym paÅ„stwie czÅ‚onkowskim, utrudniajÄ…c dziaÅ‚alność miÄ™dzynarodowÄ… – na przykÅ‚ad polskich startupów edukacyjnych, chcÄ…cych dziaÅ‚ać także na innych rynkach.

W Polsce już dziÅ› coraz bardziej rozpowszechnia siÄ™ praktyka wymuszania na szkoÅ‚ach podpisania umów licencyjnych (tzw. parasole licencyjne) za wyÅ›wietlanie filmów. DziÅ› te licencje sÄ… zbÄ™dne, bo prawo pozwala szkoÅ‚om korzystać z tych treÅ›ci swobodnie. Niemniej szkoÅ‚y wykupujÄ… licencje – bo nie majÄ… odpowiedniej wiedzy, i zabezpieczajÄ… siÄ™ na różne sposoby przed zarzutem naruszenia praw.

Roczna licencja dla jednej szkoÅ‚y to koszt kilku tysiÄ™cy zÅ‚otych. Wprowadzone w skali caÅ‚ego kraju, licencje bÄ™dÄ… kosztować system edukacji kilkadziesiÄ…t milionów zÅ‚otych. WskazywaliÅ›my na ten problem rok temu, podczas reformy przepisów w Polsce.  W przypadku wprowadzenia propozycji Komisji taki system, bÄ™dÄ…cy zagrożeniem dla finansów systemu oÅ›wiaty, stanie siÄ™ standardem dziaÅ‚ania.

WÄ…ski zakres swobód edukacyjnych w Å›rodowisku cyfrowym

Nowe przepisy majÄ… uÅ‚atwić wykorzystywanie w edukacji zasobów cyfrowych. Jednak umożliwiÄ… wykorzystywanie zasobów cyfrowych w klasach lub w zamkniÄ™tych serwisach online (wymagajÄ…cych logowania). BÄ™dÄ… one miaÅ‚y zastosowanie tylko w odniesieniu do placówek systemu edukacyjnego – co wyłączy nauczycieli i edukatorów dziaÅ‚ajÄ…cych poza systemem oÅ›wiaty, instytucje kultury czy organizacje pozarzÄ…dowych.

800px-US_Navy_101013-N-8863V-522_Eighth_grade_students_from_Mira_Loma_Middle_School_use_a_ground_tracking_system_during_the_11th_annual_Science_and_Techn

domena publiczna, http://bit.ly/2d9uWt0

 

Komisja nie ma pomysÅ‚u na to, w jaki sposób umożliwić rozwój powszechnego e-learningu, otwartych zasobów edukacyjnych czy kursów MOOC. Wprowadza też podwójny standard, który nie chroni wielu dziaÅ‚aÅ„ edukacyjnych – mimo tego, że majÄ… one miejsce w ramach unijnej strategii uczenia siÄ™ przez caÅ‚e życie.

Propozycja Komisji a prawo polskie

Zaproponowane przez KomisjÄ™ rozwiÄ…zanie w zakresie dozwolonego użytku edukacyjnego w Å›rodowisku cyfrowym jest tożsame z już funkcjonujÄ…cym w Polsce. W 2015 roku, w ramach nowelizacji ustawy o prawie autorskim, umożliwiono na korzystanie z cyfrowych kopii – wczeÅ›niej wyjÄ…tek dotyczyÅ‚ jedynie analogowych egzemplarzy. Jednak korzystanie online zostaÅ‚o ograniczone do zamkniÄ™tych platform e-learningowych. Naszym zdaniem byÅ‚ to jednak krok niewystarczajÄ…cy by stworzyć prawo naprawdÄ™ przyjazne cyfrowej edukacji. Nowe prawo nie wspieraÅ‚o też dziaÅ‚aÅ„ edukacyjnych prowadzonych przez inne podmioty niż te zwiÄ…zane wprost z systemem oÅ›wiaty.

 

W trakcie prowadzonej w zeszÅ‚ym roku debaty zidentyfikowaliÅ›my wyzwania, których nie rozwiÄ…zaÅ‚a ówczesna nowelizacja. Debata na poziomie Unii Europejskiej daje nam drugÄ… szansÄ™, by rozwiÄ…zać problemy edukacji z prawem autorskim. Mamy też przykÅ‚ady dobrych rozwiÄ…zaÅ„ – w Estonii funkcjonuje bardzo szeroki dozwolony użytek edukacyjny, akceptowany przez wszystkie strony debaty (łącznie z wydawcami).

Liczymy wiÄ™c, że polski rzÄ…d sprzeciwi siÄ™ propozycjom, zgodnie z którymi istnienie opcji licencyjnej uniemożliwia swobodne korzystanie z treÅ›ci w szkoÅ‚ach. Takie rozwiÄ…zanie bÄ™dzie generowaÅ‚o nowe, nieuzasadnione koszty, naruszajÄ…ce równowagÄ™ miÄ™dzy wynagrodzeniem posiadaczy praw a interesem publicznym. Chcemy też zachÄ™cić polskie wÅ‚adze do poparcia dalszego rozszerzenia zakresu swobód edukacyjnych. 

Ważne jest, aby jak najwiÄ™cej podmiotów wzięło udziaÅ‚ w konsultacjach ogÅ‚oszonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i opowiedziaÅ‚o siÄ™ za dobrym, nowoczesnym prawem autorskim dla edukacji. Termin na zgÅ‚aszanie stanowisk mija 14 października br.