Europejska reforma prawa autorskiego: zagrożenia dla edukacji w Polsce
Środowisko edukacyjne z nadzieją oczekiwało na europejską propozycję reform prawa autorskiego – Komisja zobowiązała się do doprecyzowania zakresu swobód dla edukatorów (tak zwanego dozwolonego użytku edukacyjnego) i dostosowania prawa do realiów cyfrowego świata.  Oczekiwaliśmy, że Komisja zaproponuje wyjątek od prawa autorskiego, który skutecznie odpowiadałby na wyzwania związane z nauczaniem online.
Przedstawiona we wrześniu propozycja reformy europejskiego prawa autorskiego nie spełnia tych oczekiwań. Zaproponowane rozwiązania mogą znacząco ograniczyć swobody, z których dziś cieszą się w Polsce nauczyciele, wykładowcy i inni edukatorzy. W miejsce dozwolonego użytku będą zmuszeni uzyskać licencję, co oznacza dodatkowe koszty i większe obciążenie biurokratyczne.
Witraż „Edukacja” autorstwa Louis Comfort Tiffany, domena publiczna.
Licencja nie może być najlepszą opcją
Komisja Europejska chce wprawdzie wprowadzić nowy dozwolony użytek edukacyjny dla treÅ›ci cyfrowych. Nie bÄ™dzie on miaÅ‚ jednak zastosowania, gdy możliwy bÄ™dzie zakup licencji na treÅ›ci cyfrowe. Proponowane rozszerzenie zakresu swobód jest wiÄ™c pozorne – standardem bÄ™dzie konieczność uzyskania licencji, najpewniej pÅ‚atnej.
W konsekwencji, wzrosnÄ… koszty funkcjonowania systemu oÅ›wiaty. Co wiÄ™cej, takie rozwiÄ…zanie wprowadzi wiÄ™kszÄ… niepewność prawnÄ… – nauczycielom jeszcze trudniej bÄ™dzie odpowiedzieć na pytanie, czy uczÄ…c korzystajÄ… z treÅ›ci zgodnie z przepisami prawa autorskiego.
Przepisy bÄ™dÄ… też inne w każdym paÅ„stwie czÅ‚onkowskim, utrudniajÄ…c dziaÅ‚alność miÄ™dzynarodowÄ… – na przykÅ‚ad polskich startupów edukacyjnych, chcÄ…cych dziaÅ‚ać także na innych rynkach.
W Polsce już dziÅ› coraz bardziej rozpowszechnia siÄ™ praktyka wymuszania na szkoÅ‚ach podpisania umów licencyjnych (tzw. parasole licencyjne) za wyÅ›wietlanie filmów. DziÅ› te licencje sÄ… zbÄ™dne, bo prawo pozwala szkoÅ‚om korzystać z tych treÅ›ci swobodnie. Niemniej szkoÅ‚y wykupujÄ… licencje – bo nie majÄ… odpowiedniej wiedzy, i zabezpieczajÄ… siÄ™ na różne sposoby przed zarzutem naruszenia praw.
Roczna licencja dla jednej szkoły to koszt kilku tysięcy złotych. Wprowadzone w skali całego kraju, licencje będą kosztować system edukacji kilkadziesiąt milionów złotych. Wskazywaliśmy na ten problem rok temu, podczas reformy przepisów w Polsce.  W przypadku wprowadzenia propozycji Komisji taki system, będący zagrożeniem dla finansów systemu oświaty, stanie się standardem działania.
Wąski zakres swobód edukacyjnych w środowisku cyfrowym
Nowe przepisy mają ułatwić wykorzystywanie w edukacji zasobów cyfrowych. Jednak umożliwią wykorzystywanie zasobów cyfrowych w klasach lub w zamkniętych serwisach online (wymagających logowania). Będą one miały zastosowanie tylko w odniesieniu do placówek systemu edukacyjnego – co wyłączy nauczycieli i edukatorów działających poza systemem oświaty, instytucje kultury czy organizacje pozarządowych.
domena publiczna, http://bit.ly/2d9uWt0
Komisja nie ma pomysÅ‚u na to, w jaki sposób umożliwić rozwój powszechnego e-learningu, otwartych zasobów edukacyjnych czy kursów MOOC. Wprowadza też podwójny standard, który nie chroni wielu dziaÅ‚aÅ„ edukacyjnych – mimo tego, że majÄ… one miejsce w ramach unijnej strategii uczenia siÄ™ przez caÅ‚e życie.
Propozycja Komisji a prawo polskie
Zaproponowane przez KomisjÄ™ rozwiÄ…zanie w zakresie dozwolonego użytku edukacyjnego w Å›rodowisku cyfrowym jest tożsame z już funkcjonujÄ…cym w Polsce. W 2015 roku, w ramach nowelizacji ustawy o prawie autorskim, umożliwiono na korzystanie z cyfrowych kopii – wczeÅ›niej wyjÄ…tek dotyczyÅ‚ jedynie analogowych egzemplarzy. Jednak korzystanie online zostaÅ‚o ograniczone do zamkniÄ™tych platform e-learningowych. Naszym zdaniem byÅ‚ to jednak krok niewystarczajÄ…cy by stworzyć prawo naprawdÄ™ przyjazne cyfrowej edukacji. Nowe prawo nie wspieraÅ‚o też dziaÅ‚aÅ„ edukacyjnych prowadzonych przez inne podmioty niż te zwiÄ…zane wprost z systemem oÅ›wiaty.
W trakcie prowadzonej w zeszÅ‚ym roku debaty zidentyfikowaliÅ›my wyzwania, których nie rozwiÄ…zaÅ‚a ówczesna nowelizacja. Debata na poziomie Unii Europejskiej daje nam drugÄ… szansÄ™, by rozwiÄ…zać problemy edukacji z prawem autorskim. Mamy też przykÅ‚ady dobrych rozwiÄ…zaÅ„ – w Estonii funkcjonuje bardzo szeroki dozwolony użytek edukacyjny, akceptowany przez wszystkie strony debaty (Å‚Ä…cznie z wydawcami).
Liczymy wiÄ™c, że polski rzÄ…d sprzeciwi siÄ™ propozycjom, zgodnie z którymi istnienie opcji licencyjnej uniemożliwia swobodne korzystanie z treÅ›ci w szkoÅ‚ach. Takie rozwiÄ…zanie bÄ™dzie generowaÅ‚o nowe, nieuzasadnione koszty, naruszajÄ…ce równowagÄ™ miÄ™dzy wynagrodzeniem posiadaczy praw a interesem publicznym. Chcemy też zachÄ™cić polskie wÅ‚adze do poparcia dalszego rozszerzenia zakresu swobód edukacyjnych.Â
Ważne jest, aby jak najwięcej podmiotów wzięło udział w konsultacjach ogłoszonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i opowiedziało się za dobrym, nowoczesnym prawem autorskim dla edukacji. Termin na zgłaszanie stanowisk mija 14 października br.