Europejska reforma prawa autorskiego: zagrożenia dla edukacji w Polsce

Åšrodowisko edukacyjne z nadziejÄ… oczekiwaÅ‚o na europejskÄ… propozycjÄ™ reform prawa autorskiego – Komisja zobowiÄ…zaÅ‚a siÄ™ do doprecyzowania zakresu swobód dla edukatorów (tak zwanego dozwolonego użytku edukacyjnego) i dostosowania prawa do realiów cyfrowego Å›wiata.  OczekiwaliÅ›my, że Komisja zaproponuje wyjÄ…tek od prawa autorskiego, który skutecznie odpowiadaÅ‚by na wyzwania zwiÄ…zane z nauczaniem online.

Przedstawiona we wrzeÅ›niu propozycja reformy europejskiego prawa autorskiego nie speÅ‚nia tych oczekiwaÅ„. Zaproponowane rozwiÄ…zania mogÄ… znaczÄ…co ograniczyć swobody, z których dziÅ› cieszÄ… siÄ™ w Polsce nauczyciele, wykÅ‚adowcy i inni edukatorzy. W miejsce dozwolonego użytku bÄ™dÄ… zmuszeni uzyskać licencjÄ™, co oznacza dodatkowe koszty i wiÄ™ksze obciążenie biurokratyczne.

Witraż „Edukacja” autorstwa Louis Comfort Tiffany, domena publiczna.

Licencja nie może być najlepszÄ… opcjÄ…

Komisja Europejska chce wprawdzie wprowadzić nowy dozwolony użytek edukacyjny dla treÅ›ci cyfrowych. Nie bÄ™dzie on miaÅ‚ jednak zastosowania, gdy możliwy bÄ™dzie zakup licencji na treÅ›ci cyfrowe. Proponowane rozszerzenie zakresu swobód jest wiÄ™c pozorne – standardem bÄ™dzie konieczność uzyskania licencji, najpewniej pÅ‚atnej.

W konsekwencji, wzrosnÄ… koszty funkcjonowania systemu oÅ›wiaty. Co wiÄ™cej, takie rozwiÄ…zanie wprowadzi wiÄ™kszÄ… niepewność prawnÄ… – nauczycielom jeszcze trudniej bÄ™dzie odpowiedzieć na pytanie, czy uczÄ…c korzystajÄ… z treÅ›ci zgodnie z przepisami prawa autorskiego.

Przepisy bÄ™dÄ… też inne w każdym paÅ„stwie czÅ‚onkowskim, utrudniajÄ…c dziaÅ‚alność miÄ™dzynarodowÄ… – na przykÅ‚ad polskich startupów edukacyjnych, chcÄ…cych dziaÅ‚ać także na innych rynkach.

W Polsce już dziÅ› coraz bardziej rozpowszechnia siÄ™ praktyka wymuszania na szkoÅ‚ach podpisania umów licencyjnych (tzw. parasole licencyjne) za wyÅ›wietlanie filmów. DziÅ› te licencje sÄ… zbÄ™dne, bo prawo pozwala szkoÅ‚om korzystać z tych treÅ›ci swobodnie. Niemniej szkoÅ‚y wykupujÄ… licencje – bo nie majÄ… odpowiedniej wiedzy, i zabezpieczajÄ… siÄ™ na różne sposoby przed zarzutem naruszenia praw.

Roczna licencja dla jednej szkoÅ‚y to koszt kilku tysiÄ™cy zÅ‚otych. Wprowadzone w skali caÅ‚ego kraju, licencje bÄ™dÄ… kosztować system edukacji kilkadziesiÄ…t milionów zÅ‚otych. WskazywaliÅ›my na ten problem rok temu, podczas reformy przepisów w Polsce.  W przypadku wprowadzenia propozycji Komisji taki system, bÄ™dÄ…cy zagrożeniem dla finansów systemu oÅ›wiaty, stanie siÄ™ standardem dziaÅ‚ania.

WÄ…ski zakres swobód edukacyjnych w Å›rodowisku cyfrowym

Nowe przepisy majÄ… uÅ‚atwić wykorzystywanie w edukacji zasobów cyfrowych. Jednak umożliwiÄ… wykorzystywanie zasobów cyfrowych w klasach lub w zamkniÄ™tych serwisach online (wymagajÄ…cych logowania). BÄ™dÄ… one miaÅ‚y zastosowanie tylko w odniesieniu do placówek systemu edukacyjnego – co wyÅ‚Ä…czy nauczycieli i edukatorów dziaÅ‚ajÄ…cych poza systemem oÅ›wiaty, instytucje kultury czy organizacje pozarzÄ…dowych.

domena publiczna, http://bit.ly/2d9uWt0

Komisja nie ma pomysÅ‚u na to, w jaki sposób umożliwić rozwój powszechnego e-learningu, otwartych zasobów edukacyjnych czy kursów MOOC. Wprowadza też podwójny standard, który nie chroni wielu dziaÅ‚aÅ„ edukacyjnych – mimo tego, że majÄ… one miejsce w ramach unijnej strategii uczenia siÄ™ przez caÅ‚e życie.

Propozycja Komisji a prawo polskie

Zaproponowane przez KomisjÄ™ rozwiÄ…zanie w zakresie dozwolonego użytku edukacyjnego w Å›rodowisku cyfrowym jest tożsame z już funkcjonujÄ…cym w Polsce. W 2015 roku, w ramach nowelizacji ustawy o prawie autorskim, umożliwiono na korzystanie z cyfrowych kopii – wczeÅ›niej wyjÄ…tek dotyczyÅ‚ jedynie analogowych egzemplarzy. Jednak korzystanie online zostaÅ‚o ograniczone do zamkniÄ™tych platform e-learningowych. Naszym zdaniem byÅ‚ to jednak krok niewystarczajÄ…cy by stworzyć prawo naprawdÄ™ przyjazne cyfrowej edukacji. Nowe prawo nie wspieraÅ‚o też dziaÅ‚aÅ„ edukacyjnych prowadzonych przez inne podmioty niż te zwiÄ…zane wprost z systemem oÅ›wiaty.

W trakcie prowadzonej w zeszÅ‚ym roku debaty zidentyfikowaliÅ›my wyzwania, których nie rozwiÄ…zaÅ‚a ówczesna nowelizacja. Debata na poziomie Unii Europejskiej daje nam drugÄ… szansÄ™, by rozwiÄ…zać problemy edukacji z prawem autorskim. Mamy też przykÅ‚ady dobrych rozwiÄ…zaÅ„ – w Estonii funkcjonuje bardzo szeroki dozwolony użytek edukacyjny, akceptowany przez wszystkie strony debaty (Å‚Ä…cznie z wydawcami).

Liczymy wiÄ™c, że polski rzÄ…d sprzeciwi siÄ™ propozycjom, zgodnie z którymi istnienie opcji licencyjnej uniemożliwia swobodne korzystanie z treÅ›ci w szkoÅ‚ach. Takie rozwiÄ…zanie bÄ™dzie generowaÅ‚o nowe, nieuzasadnione koszty, naruszajÄ…ce równowagÄ™ miÄ™dzy wynagrodzeniem posiadaczy praw a interesem publicznym. Chcemy też zachÄ™cić polskie wÅ‚adze do poparcia dalszego rozszerzenia zakresu swobód edukacyjnych. 

Ważne jest, aby jak najwiÄ™cej podmiotów wzięło udziaÅ‚ w konsultacjach ogÅ‚oszonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i opowiedziaÅ‚o siÄ™ za dobrym, nowoczesnym prawem autorskim dla edukacji. Termin na zgÅ‚aszanie stanowisk mija 14 października br.