MKiDN ogłasza Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa i zakup praw do utworów literackich
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogÅ‚osiÅ‚ na poczÄ…tku roku rozpoczÄ™cie realizacji Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa, z imponujÄ…cym budżetem miliarda zÅ‚otych (w ciÄ…gu szeÅ›ciu lat). PowstajÄ…cy od kilku lat program jest ważny z kilku powodów – m.in. dlatego że realizuje postanowienia Paktu dla Kultury, oraz symbolicznie podkreÅ›la znaczenie czytania jako praktyki.
Nas w Programie (PDF z zaÅ‚ożeniami programu) cieszy szczególnie jeden punkt: Zakup praw do utworów literackich. DziaÅ‚anie to zakÅ‚ada przeznaczenie Å›rodków na zakup praw do kluczowych dzieÅ‚ literatury, tak by nastÄ™pnie móc je publicznie udostÄ™pnić (Zgodnie z par.12 pkt. 2 Paktu dla Kultury: „Corocznie bÄ™dÄ… planowane Å›rodki na zakup praw do dzieÅ‚ o szczególnym znaczeniu dla kultury i edukacji oraz ich umieszczania w domenie publicznej”). To nowatorskie dziaÅ‚anie, które równoczeÅ›nie realizuje postulat „zapewnienia dostÄ™pu do legalnych książek w Internecie” (co podkreÅ›la Ministerstwo) oraz postulat powiÄ™kszania zasobów wolnej kultury. DziaÅ‚anie pozwoliÅ‚o też na wypracowanie kompromisu miÄ™dzy Å›rodowiskami, które zdawaÅ‚y siÄ™ mieć – jak wynikaÅ‚o z debaty o otwartoÅ›ci zasobów publicznych – skrajnie odmienne poglÄ…dy na dostÄ™pność zasobów kultury w Sieci.
ZaÅ‚ożenia tego dziaÅ‚ania zostaÅ‚y wypracowane podczas cyklu spotkaÅ„ w Instytucie Książki, zorganizowanych wspólnie przez dyrektora Instytutu Grzegorza Gaudena oraz Alka Tarkowskiego, reprezentujÄ…cego Centrum Cyfrowe i KoalicjÄ™ Otwartej Edukacji (KOED). SÄ… one wynikiem kompromisu wypracowanego w grupie obejmujÄ…cych twórców i przedstawicieli Å›rodowisk literackich, wydawców, prawników i dziaÅ‚aczy na rzecz otwartoÅ›ci edukacji i kultury. Projekt realizacji programu nie przesÄ…dza formy prawnej zakupu praw, pozostawiajÄ…c trzy możliwoÅ›ci: udostÄ™pnienie na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa, udostÄ™pnienie na Otwartej Licencji Edukacyjnej lub udostÄ™pnienie na licencji indywidualnie negocjowanej z posiadaczem praw. Na program zostanie przeznaczone w roku 2014 dwa miliony zÅ‚otych – suma wystarczajÄ…ca, by zademonstrować użyteczność programu i zapewnić dostÄ™p do szeregu dzieÅ‚.
Jednak osiÄ…gniÄ™ty kompromis oznacza, że przy wyborze „węższych” licencji nie bÄ™dzie do koÅ„ca realizowany postulat umieszczenia dzieÅ‚ w domenie publicznej (ani zgodnoÅ›ci z definicjami otwartoÅ›ci oraz wolnych dóbr kultury). BÄ™dziemy wiÄ™c przyglÄ…dać siÄ™ z uwagÄ… programowi i mamy nadziejÄ™, że uda siÄ™ jak najwiÄ™kszÄ… część utworów udostÄ™pnić na wolnej licencji. Niemniej program zakupu praw do utworów, w celu publicznego ich udostÄ™pnienia, jest przede wszystkim rozwiÄ…zaniem zapewniajÄ…cym otwartość zasobów kultury dziÄ™ki publicznemu finansowaniu – który przy tym umożliwia kompromis miÄ™dzy stronami, które wczeÅ›niej radykalnie różniÅ‚y siÄ™ w poglÄ…dach odnoÅ›nie otwartoÅ›ci zasobów kultury. Kluczowymi czynnikami sÄ…: odpowiedni poziom dodatkowego wynagrodzenia dla posiadaczy praw, w zamian za ich zgodÄ™ na szersze udostÄ™pnianie ich twórczoÅ›ci; oraz stworzenie elastycznego modelu licencyjnego.
Pozostaje nam przekonać siÄ™, na ile taki program jest atrakcyjny dla posiadaczy praw do ważnych dzieÅ‚ literatury – mamy nadziejÄ™, że wpisanie tego dziaÅ‚ania w Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa nada jemu odpowiedniej rangi oraz zachÄ™ci twórców i innych posiadaczy praw do wspierania literatury jako dobra wspólnego.