Naprawmy prawo autorskie dla edukacji
W Polsce przyjęło siÄ™ myÅ›leć, że prawo autorskie reguluje niemal wyłącznie sferÄ™ kultury. To dlatego za ustawÄ™ o prawie autorskim odpowiada Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, co zresztÄ… powoduje jeszcze wiÄ™ksze skupienie na kwestiach kultury. Dzieje siÄ™ tak nie tylko w Polsce. W ramach unijnych konsultacji „Licenses for Europe” pracowaÅ‚a grupa robocza do spraw „User Generated Content”. Gdy podczas jej obrad zaczÄ…Å‚em mówić o treÅ›ciach tworzonych przez nauczycieli, prowadzÄ…ca spotkanie urzÄ™dniczka z Komisji stwierdziÅ‚a, że zagadnienia edukacyjne nie mieszczÄ… siÄ™ w ramach dyskusji (choć zasoby edukacyjne tworzone i udostÄ™pniane przez nauczycieli speÅ‚niajÄ… wszelkie definicje „treÅ›ci tworzonych przez użytkowników”). Dlatego tak ważne wydaje mi siÄ™ mówienie wprost, że prawo autorskie „uwiera” nowoczesnÄ… edukacjÄ™.
Dlaczego akurat teraz o tym piszÄ™?
DziÅ› na kilkunastu blogach dotyczÄ…cych prawa autorskiego ich autorzy piszÄ…, co by naprawili w prawie autorskim – i zachÄ™cajÄ… do wziÄ™cia udziaÅ‚u w konsultacjach Komisji Europejskiej, które trwajÄ… do 5 marca.Warto dziÅ› zajrzeć na:
Prawo Nowych Technologii / VaGla / Edukator Medialny / Prawo Kultury / IP Blog / Co nas uwiera w prawie autorskim? / Lookreatywni / Widownia / Muzyka i Prawo / Michał Kowalski w NaTemat / Własność Intelektualna w Praktyce / Centrum Cyfrowe / Radek Czajka / Cyberprawo.org / Prawo Muzyki
JednoczeÅ›nie ksztaÅ‚t prawa autorskiego ma dla edukacji kluczowe znaczenie. Nauczanie wymaga bowiem kopiowania materiałów lekcyjnych, pokazywania obrazów, zdjęć i filmów, puszczania muzyki. Wszystkie te dziaÅ‚ania sÄ… regulowane przez prawo autorskie. Przyjęło siÄ™, że dziaÅ‚ania edukacyjne odbywajÄ… siÄ™ w ramach wyjÄ…tku od ogólnej reguÅ‚y, jakÄ… jest konieczność uzyskania zgody i wypÅ‚aty wynagrodzenia dla posiadacza praw. Zakres tych wyjÄ…tków jest różny w różnych paÅ„stwach, ogólnie rzecz biorÄ…c szerokie ramy wyjÄ…tku okreÅ›lone w Dyrektywie sÄ… w wiÄ™kszoÅ›ci paÅ„stw wdrożone w sposób waski. W Polsce wyjÄ…tek edukacyjny jest przy tym relatywnie szeroki (nie mamy takich problemów jak np. Hiszpanie, którzy nie mogÄ… w ramach wyjatku pokazać na lekcji obrazu w caÅ‚oÅ›ci). Ale patrzÄ…c na EuropÄ™ jako caÅ‚ość okazuje siÄ™, że wyjÄ…tki sÄ… niezmiernie poszatkowane. W ramach projektu „OER Policies for Europe”, (realizowanego przy współpracy Creative Commons Polska) Teresa Nobre z Creative Commons Portugalia koÅ„czy analizÄ™ wyjÄ…tków edukacyjnych we wszystkich krajach europejskich. Okazuje siÄ™, że w wielu paÅ„stwach europejskich nie można robić tÅ‚umaczeÅ„ dla potrzeb edukacyjnych, lub cytować krótkich utworów. Sama analiza przysparza trudnoÅ›ci, tak nieklarowne sa te reguÅ‚y. (PeÅ‚en raport bÄ™dzie dostÄ™pny na Open Education Week w poÅ‚owie marca)
Nic wiÄ™c dziwnego, że zagubieni w meandrach prawa, i nieÅ›wiadomi wÅ‚asnych praw sÄ… sami nauczyciele i edukatorzy. W naszym badaniu „Prawo autorskie w czasach zmiany” najbardziej poruszajÄ…ce sÄ… wypowiedzi nauczycieli, którzy mylnie uważajÄ…, że nie mogÄ… na lekcjach puszczać uczniom filmów i niepokojÄ… siÄ™, że uczniowie uznajÄ… ich za „piratów”. I wÅ‚aÅ›ciwie nie ma siÄ™ co dziwić, nauczyciele nie sÄ… bowiem uczeni o prawach autorskich (bo to w koÅ„cu kwestia dotyczÄ…ca jedynie twórców…).
W Europie właśnie kończą się przełomowe konsultacje dotyczące praw autorskich (polecamy wczorajszy tekst Heleny Rymar na ten temat). Czego powinni rządać nauczyciele, uczniowie i ich rodzice, edukatorzy?
Po pierwsze, żeby ujednolicić wyjątki edukacyjne na terenie Europy. Dziś każde państwo wybiera sobie wyjątki z katalogu, i dość dowolnie je wdraża (mieszcząc się jedynie w wyznaczonych ramach). Zamiast tego, ustalony na poziomie europejskim wyjątek powinien być wdrożony, w jednolitej postaci, w całej Europie.
Po drugie, należy wprowadzić rozwiązania, które pozwolą automatycznie obejmować wyjątkiem użycia nowe, jeśli są podobne do istniejących, już objętych wyjątkiem. To oznacza, że jeśli pojawi się na przykład jakaś nowa technologia, to nie będzie trzeba czekać na zmianę prawa, by z jej pomocą uczyć.
Po trzecie, i co może najważniejsze – wyjÄ…tek edukacyjny musi nie pozostawiać wÄ…tpliwoÅ›ci, że obejmuje także dziaÅ‚ania edukacyjne online. Inaczej nasza edukacja bÄ™dzie przykuta, niczym Å‚aÅ„cuchem, do klas i sal akademickich – wbrew współczesnym trendom edukacyjnym. Dzieje siÄ™ tak, gdyż poza klasÄ… te same dziaÅ‚ania stajÄ… siÄ™ w Å›wietle prawa nielegalne, albo przynajmniej odbywajÄ… siÄ™ w szarej strefie.
I dlatego warto wziąć w konsultacjach unijnych udział. Macie czas do środy, 5 marca.
80 pytaÅ„ poczÄ…tkowo może przerażać ogromem, ale sprawa nie jest aż tak skomplikowana. NarzÄ™dzia konsultacyjne online przygotowaÅ‚a koalicja Copyright for Creativity (której jesteÅ›my częściÄ…) oraz Fundacja Nowoczesna Polska. Oba sÄ… dostÄ™pne do polsku i oferujÄ… porady, jak odpowiedzieć na pytania majÄ…c na uwadze modernizacjÄ™ prawa i uwzglÄ™dnienie praw użytkowników. Odpowiedzi nie muszÄ… być eksperckie, można pominąć pytania otwarte i odpowiadać kierunkowo: tak / nie, można też odpowiedzieć jedynie na wybrane pytania – serwis You Can Fix Copyright pozwala szybko przefiltrować pytania (i np. wybrać jedynie pytania istotne dla nauczycieli lub twórców).