Naprawmy prawo autorskie dla edukacji

W Polsce przyjęło siÄ™ myÅ›leć, że prawo autorskie reguluje niemal wyłącznie sferÄ™ kultury. To dlatego za ustawÄ™ o prawie autorskim odpowiada Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, co zresztÄ… powoduje jeszcze wiÄ™ksze skupienie na kwestiach kultury. Dzieje siÄ™ tak nie tylko w Polsce. W ramach unijnych konsultacji „Licenses for Europe” pracowaÅ‚a grupa robocza do spraw „User Generated Content”. Gdy podczas jej obrad zaczÄ…Å‚em mówić o treÅ›ciach tworzonych przez nauczycieli, prowadzÄ…ca spotkanie urzÄ™dniczka z Komisji stwierdziÅ‚a, że zagadnienia edukacyjne nie mieszczÄ… siÄ™ w ramach dyskusji (choć zasoby edukacyjne tworzone i udostÄ™pniane przez nauczycieli speÅ‚niajÄ… wszelkie definicje „treÅ›ci tworzonych przez użytkowników”). Dlatego tak ważne wydaje mi siÄ™ mówienie wprost, że prawo autorskie „uwiera” nowoczesnÄ… edukacjÄ™.
Dlaczego akurat teraz o tym piszÄ™?
DziÅ› na kilkunastu blogach dotyczÄ…cych prawa autorskiego ich autorzy piszÄ…, co by naprawili w prawie autorskim – i zachÄ™cajÄ… do wziÄ™cia udziaÅ‚u w konsultacjach Komisji Europejskiej, które trwajÄ… do 5 marca.Warto dziÅ› zajrzeć na:
Prawo Nowych Technologii / VaGla / Edukator Medialny / Prawo Kultury / IP Blog / Co nas uwiera w prawie autorskim? / Lookreatywni / Widownia / Muzyka i Prawo / MichaÅ‚ Kowalski w NaTemat / WÅ‚asność Intelektualna w Praktyce / Centrum Cyfrowe / Radek Czajka / Cyberprawo.org / Prawo Muzyki

JednoczeÅ›nie ksztaÅ‚t prawa autorskiego ma dla edukacji kluczowe znaczenie. Nauczanie wymaga bowiem kopiowania materiałów lekcyjnych, pokazywania obrazów, zdjęć i filmów, puszczania muzyki. Wszystkie te dziaÅ‚ania sÄ… regulowane przez prawo autorskie. Przyjęło siÄ™, że dziaÅ‚ania edukacyjne odbywajÄ… siÄ™ w ramach wyjÄ…tku od ogólnej reguÅ‚y, jakÄ… jest konieczność uzyskania zgody i wypÅ‚aty wynagrodzenia dla posiadacza praw. Zakres tych wyjÄ…tków jest różny w różnych paÅ„stwach, ogólnie rzecz biorÄ…c szerokie ramy wyjÄ…tku okreÅ›lone w Dyrektywie sÄ… w wiÄ™kszoÅ›ci paÅ„stw wdrożone w sposób waski. W Polsce wyjÄ…tek edukacyjny jest przy tym relatywnie szeroki (nie mamy takich problemów jak np. Hiszpanie, którzy nie mogÄ… w ramach wyjatku pokazać na lekcji obrazu w caÅ‚oÅ›ci). Ale patrzÄ…c na EuropÄ™ jako caÅ‚ość okazuje siÄ™, że wyjÄ…tki sÄ… niezmiernie poszatkowane. W ramach projektu „OER Policies for Europe”, (realizowanego przy współpracy Creative Commons Polska) Teresa Nobre z Creative Commons Portugalia koÅ„czy analizÄ™ wyjÄ…tków edukacyjnych we wszystkich krajach europejskich. Okazuje siÄ™, że w wielu paÅ„stwach europejskich nie można robić tÅ‚umaczeÅ„ dla potrzeb edukacyjnych, lub cytować krótkich utworów. Sama analiza przysparza trudnoÅ›ci, tak nieklarowne sa te reguÅ‚y. (PeÅ‚en raport bÄ™dzie dostÄ™pny na Open Education Week w poÅ‚owie marca)
Nic wiÄ™c dziwnego, że zagubieni w meandrach prawa, i nieÅ›wiadomi wÅ‚asnych praw sÄ… sami nauczyciele i edukatorzy. W naszym badaniu „Prawo autorskie w czasach zmiany” najbardziej poruszajÄ…ce sÄ… wypowiedzi nauczycieli, którzy mylnie uważajÄ…, że nie mogÄ… na lekcjach puszczać uczniom filmów i niepokojÄ… siÄ™, że uczniowie uznajÄ… ich za „piratów”. I wÅ‚aÅ›ciwie nie ma siÄ™ co dziwić, nauczyciele nie sÄ… bowiem uczeni o prawach autorskich (bo to w koÅ„cu kwestia dotyczÄ…ca jedynie twórców…).
W Europie wÅ‚aÅ›nie koÅ„czÄ… siÄ™ przeÅ‚omowe konsultacje dotyczÄ…ce praw autorskich (polecamy wczorajszy tekst Heleny Rymar na ten temat). Czego powinni rzÄ…dać nauczyciele, uczniowie i ich rodzice, edukatorzy?
Po pierwsze, żeby ujednolicić wyjÄ…tki edukacyjne na terenie Europy. DziÅ› każde paÅ„stwo wybiera sobie wyjÄ…tki z katalogu, i dość dowolnie je wdraża (mieszczÄ…c siÄ™ jedynie w wyznaczonych ramach). Zamiast tego, ustalony na poziomie europejskim wyjÄ…tek powinien być wdrożony, w jednolitej postaci, w caÅ‚ej Europie.
Po drugie, należy wprowadzić rozwiÄ…zania, które pozwolÄ… automatycznie obejmować wyjÄ…tkiem użycia nowe, jeÅ›li sÄ… podobne do istniejÄ…cych, już objÄ™tych wyjÄ…tkiem. To oznacza, że jeÅ›li pojawi siÄ™ na przykÅ‚ad jakaÅ› nowa technologia, to nie bÄ™dzie trzeba czekać na zmianÄ™ prawa, by z jej pomocÄ… uczyć.
Po trzecie, i co może najważniejsze – wyjÄ…tek edukacyjny musi nie pozostawiać wÄ…tpliwoÅ›ci, że obejmuje także dziaÅ‚ania edukacyjne online. Inaczej nasza edukacja bÄ™dzie przykuta, niczym Å‚aÅ„cuchem, do klas i sal akademickich – wbrew współczesnym trendom edukacyjnym. Dzieje siÄ™ tak, gdyż poza klasÄ… te same dziaÅ‚ania stajÄ… siÄ™ w Å›wietle prawa nielegalne, albo przynajmniej odbywajÄ… siÄ™ w szarej strefie.
I dlatego warto wziąć w konsultacjach unijnych udziaÅ‚. Macie czas do Å›rody, 5 marca.

80 pytaÅ„ poczÄ…tkowo może przerażać ogromem, ale sprawa nie jest aż tak skomplikowana. NarzÄ™dzia konsultacyjne online przygotowaÅ‚a koalicja Copyright for Creativity (której jesteÅ›my częściÄ…) oraz Fundacja Nowoczesna Polska. Oba sÄ… dostÄ™pne do polsku i oferujÄ… porady, jak odpowiedzieć na pytania majÄ…c na uwadze modernizacjÄ™ prawa i uwzglÄ™dnienie praw użytkowników. Odpowiedzi nie muszÄ… być eksperckie, można pominąć pytania otwarte i odpowiadać kierunkowo: tak / nie, można też odpowiedzieć jedynie na wybrane pytania – serwis You Can Fix Copyright pozwala szybko przefiltrować pytania (i np. wybrać jedynie pytania istotne dla nauczycieli lub twórców).