Nasz apel o prawną ochronę domeny publicznej
Domena publiczna potrzebuje prawnej ochrony - dobro wspólne, z którego możemy korzystać wszyscy, nie powinno być zawłaszczane przez podmioty prywatne i instytucje.
Domena publiczna – dlaczego warto ją chronić?
Przez domenę publiczną rozumiemy zbiór utworów, z których każdy może korzystać bezpłatnie i wyłącznie z ograniczeniami wynikającymi z autorskich praw osobistych, ponieważ wygasły już do nich prawa autorskie majątkowe, bądź też utwory te nigdy nie były przedmiotem prawa autorskiego.
Coś, co raz znalazło się w domenie publicznej, nie może zostać ponownie objęte ochroną majątkowych praw autorskich. A ktoś, kto digitalizuje dany obraz, nie może twierdzić, że dzięki temu prawa autorskie należą do niego – choć znane są przypadki oszustw prawnoautorskich (copyfraud) tego typu. Roszczenie takie może mieć formę, dla przykładu noty „wszelkie prawa zastrzeżone” w książce, co ma zapobiegać jej ponownemu wykorzystaniu. Innym przykładem jest dochodzenie przez firmę muzyczną praw autorskich do dawnych nagrań muzyki poważnej. Czasem nawet finansowane ze środków publicznych muzea są zmuszane do zaniedbywania swojej misji i blokowania swobodnego wykorzystywania zbiorów znajdujących się pod ich opieką, poprzez oznakowanie zdigitalizowanych zasobów jako własnych.
Autor: Centrum Cyfrowe
Dotychczas w prawie europejskim brakowało przepisów chroniących domenę publiczną. Szansa na ich wprowadzenie pojawiła się w trakcie prac nad dyrektywą o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym – w wersji przyjętej przez Parlament Europejski (12 września) zaproponowano nowy przepis o treści:
5.1.a Państwa Członkowskie mają obowiązek zapewnić, że zasoby powstałe w wyniku reprodukcji zasobów będących w domenie publicznej nie podlegały prawom autorskim ani prawom pokrewnym, pod warunkiem, że taka reprodukcja jest wierną kopią w celu zachowania oryginału utworu (tłumaczenie własne).
List Wikimedii i Centrum Cyfrowego
Zdecydowanie popieramy zasadę „braku nowych praw autorskich w przypadku dokładnego zwielokrotniania dzieł w domenie publicznej”, o której mowa w art. 5.1.a tekstu projektu dyrektywy przegłosowanym przez Parlament Europejski. Dlatego też wraz z Wikimedia Polska wystosowaliśmy list do rządu polskiego, zachęcający do wsparcia tego rozwiązania na etapie trialogu.
Prawo autorskie nie ma na celu przyznania ochrony nikomu, kto tylko sporządza wierne kopie utworów, np. poprzez digitalizację. Niestety, w całej Unii Europejskiej dochodzi do wielu sytuacji, w których poszczególne podmioty starają się dochodzić praw autorskich do zasobów domeny publicznej, tworząc niepewność prawną, koszty i ostatecznie powodując mniejszą efektywność procesu digitalizacji. Uważamy, że jest to jeden z tych obszarów, w których istnieje wyraźna potrzeba harmonizacji prawa na poziomie UE, a trwająca reforma jest ku temu doskonałą okazją.
Standardy ochrony domeny publicznej
Warto przypomnieć, że kilka organizacji i instytucji międzynarodowych aktywnie promuje ochronę domeny publicznej:
● Komisja Europejska zaleca Państwom Członkowskim podjęcie działań w celu „zapewnienia, że materiały w domenie publicznej pozostają w domenie publicznej po digitalizacji”. (2011/711/UE Art.5).
● UNESCO zaleca „ochronę domeny publicznej” włącznie z zasadą, że „dowolny utwór w domenie publicznej może być dowolnie wykorzystywany przez dowolną osobę”. (International Instrument for the Safeguarding of Works in the Public Domain – Międzynarodowy instrument ochrony prac w domenie publicznej, strona 15).
● W badaniu WIPO stwierdzono, że „wszelka promocja domeny publicznej powinna mieć na celu zabezpieczenie […] swobodnego korzystania z jej zasobów[…] i unikanie nakładania jakichkolwiek praw autorskich”. (Badanie zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych oraz domeny publicznej, strona 9).
● Europeana wyraźnie stwierdza, że ”to, co znajduje się w domenie publicznej, musi pozostać w domenie publicznej”, a „ochrona prawnoautorska do dzieł w domenie publicznej nie może zostać przywrócona”. (Public Domain Charter – Karta domeny publicznej).