1. Czytelnia
2. Opinie
3. 04.08.2022

Nowelizacja ustawy o prawach autorskich – co należy zmienić w przedstawionym przez ministerstwo projekcie

Czego zabrakło w projekcie nowelizacji ustawy o prawach autorskich? Odpowiedniego zabezpieczenia praw użytkowników. Przedstawiamy nasze stanowisko wobec ministerialnego projektu i 7 kwestii, na które trzeba zwrócić uwagę.

W odpowiedzi na zaproszenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wzięliśmy udział w konsultacjach publicznych projektu nowej ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych. Nowy projekt jest implementacją zapisów unijnej Dyrektywy o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym.

Przeczytaj pełne stanowisko, które przekazaliśmy Ministerstwu. Znajdziesz je tutaj

W Centrum Cyfrowym jesteśmy przekonani, że przepisy o dozwolonym użytku tworzą prawa użytkowników i to na nich skupiliśmy się w naszym stanowisku. To pogląd podzielany zarówno przez międzynarodowe Stowarzyszenie Communia, którego jesteśmy częścią, jak i inne organizacje pozarządowe. Jednocześnie w Centrum uważamy, że aby prawa użytkowników były należycie zabezpieczone, należy wprowadzić do ustawy o prawach autorskich odpowiednie mechanizmy. 

Przyznanie użytkownikom pewnych praw, bez obudowania ich wzmacniającymi je sankcjami powoduje, że prawa te w praktyce nie są egzekwowane. Z tych powodów nasze stanowisko oparliśmy na potrzebie szerszego respektowania praw użytkowników do korzystania z utworów zgodnie z prawem, w tym na podstawie przepisów o dozwolonym użytku, oraz ich realnego zabezpieczenia przepisami rangi ustawowej. W szczególności chodzi tu o prawa związane z prowadzeniem działalności dydaktycznej i naukowej, z prawami instytucji kultury realizującymi misję publiczną czy wreszcie z prawami poszczególnych użytkowników korzystających z wolności wypowiedzi.

Nasze stanowisko nawiązuje również do ogłoszonych w czerwcu br. nowych rekomendacji Stowarzyszenia Communia. Dotyczą one zagadnień związanych z ochroną domeny publicznej, środków ochrony i promowania praw użytkowania, środków mających na celu wzmocnienie pozycji twórców i ich odbiorców oraz środków zabezpieczających przed nadużyciami praw autorskich.

Nasze główne postulaty i uwagi do projektu ustawy:

1. Obserwujemy potrzebę szerszego respektowania praw użytkowników do korzystania z utworów objętych prawami autorskimi zgodnie z prawem, w tym na podstawie przepisów o dozwolonym użytku oraz ich realnego zabezpieczenia przepisami rangi ustawowej. W szczególności chodzi tu o prawa związane z prowadzeniem działalności dydaktycznej i naukowej, z prawami instytucji kultury realizujących misję publiczną czy wreszcie z prawami poszczególnych użytkowników korzystających z wolności wypowiedzi. Te prawa powinny być wzmocnione odpowiednimi zapisami nowej ustawy.
2. W projekcie brakuje zapisów dotyczących ochrony praw użytkowników i ich dostępu do sądu lub innego właściwego organu sądowego, by mogli oni dochodzić swoich praw do korzystania z wyjątku lub ograniczenia w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych. Naszym zdaniem, takie prawo do sądu powinno dotyczyć wszystkich przypadków naruszenia praw użytkowników, którzy korzystali z utworów zgodnie z prawem. Ponadto, organizacje konsumenckie i zajmujące się prawami użytkowników także powinny mieć możliwość dochodzenia roszczeń w tym zakresie, inaczej gwarantowane prawa użytkowników mogą nie być w praktyce realizowane. Ciężar zabezpieczenia “interesu publicznego (prawo do swobody wypowiedzi i dostępu do informacji)”, zostałby bowiem przerzucony na nieprofesjonalnych użytkowników – zwykłych obywateli.
3. Zapisy dotyczące sfery badań powinny zostać wzmocnione, tak by maksymalnie wspierać cyfrową i transgraniczną pracę i współpracę badaczy z całego świata. To szalenie istotna potrzeba w kontekście dynamicznego rozwoju pracy na dużych zbiorach danych (big data) i nad rozwojem sztucznej inteligencji.
4. W projekcie brakuje rozszerzenia listy podmiotów uprawnionych do korzystania z dozwolonego użytku w ramach działalności dydaktycznej. Prowadzenie działalności dydaktycznej powinno być umożliwione wszelkim podmiotom, o ile taka działalność nie ma celu handlowego. W szczególności chodzi tu o nieformalną działalność edukacyjną prowadzoną przez instytucje dziedzictwa kulturowego, takie jak muzea, archiwa, galerie czy biblioteki oraz edukacyjne organizacje pozarządowe.
5. Proponujemy wprowadzenie zapisów zakazujących nadużywania praw autorskich przez uprawnionych, w szczególności przez utrudnianie korzystania z utworów w ramach dozwolonego użytku lub dostępu do informacji, nieuzasadnione zgłaszanie żądania zablokowania dostępu do treści przez dostawców usług udostępniania treści online lub fałszywe lub wprowadzające w błąd oznaczanie dóbr niematerialnych znajdujących się w domenie publicznej jako objętych prawami autorskimi.
6. Przyjęty w proponowanej ustawie mechanizm udostępniania utworów niedostępnych w obrocie handlowym, nie odpowiada wymogom Dyrektywy DSM. W szczególności, zgodnie z dyrektywą, takie udostępnianie co do zasady powinno odbywać się na podstawie umowy z reprezentatywną organizacją zbiorowego zarządzania, a w przypadku jej braku na podstawie dozwolonego użytku. Konstrukcja przyjęta w proponowanej ustawie wprowadza w tym zakresie dodatkowy mechanizm weryfikacyjny, który de facto spowoduje, że przyjęte przepisy nie ułatwią instytucjom kultury korzystania z tych utworów.
7. W obszarze korzystania przez dostawców usług udostępniania treści online z treści chronionych (artykuł 17) w proponowanym projekcie ustawy brakuje jakichkolwiek mechanizmów ochrony praw użytkowników na etapie zamieszczania utworów (tzw. gwarancje ex ante). W tym kontekście podkreślamy, że to właśnie zagrożenie tych praw na wcześniejszym etapie prac nad Dyrektywą DSM stanowiło podstawę dla krytyki mechanizmów przewidzianych w art. 17 Dyrektywy DSM (a uprzednio w art 13 projektu Dyrektywy DSM). Na potrzebę wprowadzenia takich mechanizmów zabezpieczających prawa użytkowników na tym etapie zwracano uwagę już przed ogłoszeniem Wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 kwietnia 2022 r. w sprawie tzw. polskiej skargi. Należy podkreślić, że choć sama skarga rządu polskiego została oddalona, to jednak co do zasady TSUE przyznał rację stanowisku Polski (o wyroku pisaliśmy na naszym blogu). Za koniecznością wprowadzenia takich mechanizmów opowiedzieli się także czołowi naukowcy zajmujący się europejskim prawem autorskim oraz Komisja Europejska. W konsekwencji, uważamy, że właściwe wdrożenie art. 17 Dyrektywy DSM, nie może ograniczyć się do wprowadzenia samych tylko gwarancji proceduralnych (ex post), ale musi być połączone z systemem ochrony praw użytkowników już na etapie zamieszczania utworów (ex ante).

Autorzy stanowiska: Konrad Gliściński, Maria Drabczyk