Otwarta nauka: prawo autorskie i wolne licencje

Otwarty dostÄ™p (open access) dotyczy udostÄ™pniania bez barier finansowych, technologicznych i prawnych publikacji naukowych powstaÅ‚ych dziÄ™ki finansowaniu ze Å›rodków publicznych w celu umożliwienia ich wykorzystania przez naukowców, studentów, przedsiÄ™biorców i caÅ‚e spoÅ‚eczeÅ„stwo. Ruch Open Access upowszechniÅ‚ siÄ™ na Å›wiecie pod koniec XX wieku i od kilkunastu lat dynamicznie siÄ™ rozwija. Istnieje wiele dobrych praktyk w tym zakresie – polityki otwartego dostÄ™pu przyjęło wiele czoÅ‚owych instytucji badawczych lub finansujÄ…cych badania na Å›wiecie, na przykÅ‚ad Uniwersytet Harvarda, Uniwersytet Cambridge, Brytyjska Rada BadaÅ„ (Research Councils UK), Komisja Europejska w ramach programu Horyzont 2020, Narodowe Instytuty Zdrowia w Stanach Zjednoczonych, Fundacja Wellcome Trust, Fundacja Billa i Melindy Gatesów, i setki innych organizacji. Popularność otwartego dostÄ™pu roÅ›nie również w Polsce – dziÄ™ki dziaÅ‚aniom samych naukowców, bibliotek naukowych, Koalicji Otwartej Edukacji, Obywateli Nauki, Platformy Otwartej Nauki i innych podmiotów. Otwarty dostÄ™p jest również popierany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW), które w październiku 2015 roku przyjęło Kierunki rozwoju otwartego dostÄ™pu do publikacji i wyników badaÅ„ naukowych w Polsce. Dokument zawiera rekomendacje dla jednostek naukowych, uczelni, naukowców oraz podmiotów finansujÄ…cych badania (Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum BadaÅ„ i Rozwoju). Zalecane jest miÄ™dzy innymi przyjmowanie polityk otwartego dostÄ™pu przez uczelnie i jednostki naukowe, tworzenie otwartych repozytoriów, otwieranie doktoratów, przechodzenie czasopism naukowych na modele otwarte, organizowanie dziaÅ‚aÅ„ informacyjnych na temat otwartego dostÄ™pu.

Coraz wiÄ™cej polskich czasopism naukowych funkcjonuje w modelu otwartym – otwiera dostÄ™p do artykułów z chwilÄ… publikacji lub po upÅ‚ywie tak zwanego embarga czasowego. JednoczeÅ›nie jednak wiedza na temat otwartego dostÄ™pu w polskim Å›rodowisku naukowym jest wciąż niewystarczajÄ…co ugruntowana i usystematyzowana. Istnieje nadal wiele mitów dotyczÄ…cych otwartego dostÄ™pu, których ÅºródÅ‚em bywa brak pogłębionej wiedzy lub brak praktycznych wskazówek, jak stosować zasady otwartego dostÄ™pu. PodstawowÄ… zasadÄ… otwartego dostÄ™pu jest udostÄ™pnianie publikacji w wersji cyfrowej w internecie z poszanowaniem praw autorskich. Oznacza to zwrócenie uwagi na szczególnÄ… rolÄ™ wolnych licencji prawnoautorskich we wdrażaniu modelu otwartego dostÄ™pu (szczególnie licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa). WychodzÄ…c naprzeciw oczekiwaniom Å›rodowiska naukowego, bibliotekarzy i popularyzatorów otwartego dostÄ™pu, przygotowaÅ‚yÅ›my niniejszÄ… broszurÄ™, która przystÄ™pnie prezentuje najważniejsze pojÄ™cia z zakresu otwartego dostÄ™pu, praw autorskich, licencji Creative Commons, zÅ‚otej i zielonej drogi otwartego dostÄ™pu, danych badawczych, a także informacje dotyczÄ…ce innych ważnych zagadnieÅ„. Publikacja powstaÅ‚a dziÄ™ki finansowaniu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w zwiÄ…zku ze szkoleniami na temat praw autorskich i wolnych licencji, które zostaÅ‚y zorganizowane i przeprowadzone w grudniu 2017 roku.

 

Publikacja jest dostępna TUTAJ.