Institute for Open Leadership – pocztówka z Kapsztadu.

W marcu tego roku miałam okazję wziąć udział jako mentorka w organizowanym w Kapsztadzie Institute for Open Leadership, powołanym przez Open Policy Network, międzynarodową organizację, której Centrum Cyfrowe jest współzałożycielem.

Kapsztad widziany z Góry Stołowej. zdj. Timothy Vollmer, CC-BY

IOL za cel stawia sobie budowanie społeczności liderów otwartości. Opiera się na mentoringu i możliwości bezpośredniej rozmowy z ekspertami z różnych obszarów otwartości – od nauki, przez edukację, po tzw. sektor GLAM (Galleries, Libraries, Archives Museum, który w Polsce nazywamy Otwartymi Instytucjami Kultury). W ramach rocznych projektów uczestnicy i uczestniczki wspierani przez mentorów i siebie nawzajem mają za zadanie opracować politykę otwartości.
Polityki otwartości są jedną z dróg wprowadzania zasad otwartości w instytucjach publicznych. To odgórne działania, zazwyczaj uzupełniające się z procesami oddolnymi, np. inicjatywami otwierania zasobów wyłaniającymi się wewnątrz organizacji. Wdrożenie takich polityk wymaga więc działań rzeczniczych, prowadzonych zazwyczaj z zewnątrz instytucji. Zapewnienie otwartości zasobów jest szczególnie istotne biorąc pod uwagę fakt, że coraz więcej materiałów digitalizowanych i tworzonych w tych instytucjach jest wynikiem grantów publicznych i prywatnych.

Wdrożenie polityki otwartości, w instytucjach z którymi stypendyści są związani ma być widocznym efektem uczestnictwa i zaangażowania w IOL.

IOL zaczyna się warsztatem w gronie kilkunastu stypendystów z całego świata. W ciągu tygodnia osoby uczestniczące w projekcie muszą przyswoić sporą porcję wiedzy: prawnoautorskiej – na ogólnym, międzynarodowym poziomie – w tym szczeczółowej wiedzy o działaniu licencji Creative Commons oraz specyfice działań rzeczniczych i otwartości w różnych dziedzinach. Wyjście poza rozmowy sprowadzające się wyłącznie do omawiania wyzwań, jakie otwartość napotyka w jednym, konkretnym kraju czy lokalnym kontekście pozwala dodatkowo przyjrzeć się im z innej perspektywy i wspólnie szukać kreatywnych rozwiązań.

Poprzeczka postawiona jest więc bardzo wysoko. Polityka otwartości to narzędzie bardzo zaawansowane i oparte zwykle o skomplikowany i dostosowany do specyfiki każdej instytucji proces. Nie jest możliwe po prostu nauczenie kogoś pracy z nim. Taki proces wymaga nie tylko działań rzeczniczych, które zakończą się zgodą na kształt i zakres polityki, ale również zaplanowania i przeprowadzenia wdrożenia, które obejmuje badanie potrzeb, motywacji, szkolenia dla kadry i ustanowienie procedur zarządczych dających pewność, że postanowienia polityki będą wypełniane. Dlatego działania prowadzone w ramach IOL wymagają uporania się z wieloma wyzwaniami.

Po pierwsze, trudno jest prowadzić warsztat na tak zaawansowany temat dla zróżnicowanej grupy uczestników, w której osoby specjalizujące się w otwartości od lat spotykają się z osobami, które o licencjach słyszą pierwszy raz. Między potrzebami uczestników, a dokładniej – krajów przez nich reprezentowanych – również występują ogromne różnice. Zupełnie inaczej praca z otwartymi zasobami wygląda w kraju, gdzie nadal podstawowym problemem jest dostęp do edukacji i informacji, niż w kraju, w którym jest to już raczej wyraźna tendencja, a instytucje postrzegają otwartość jako narzędzie budowania swojego wizerunku.

Po drugie, choć program zakłada, że praca nad polityką otwartości dla konkretnej instytucji ma trwać rok, w istocie jest to zdecydowanie za mało na wdrożenie polityki otwartości. Wprowadzając rozmowę o niej w instytucji trzeba być przygotowanym na zmierzenie się z licznymi wyzwaniami organizacyjnymi. Często jest to również pierwsza okazja do zespołowej rozmowy o misji i kierunkach działania strategicznego. Ustawienie oczekiwań wobec stypendystów w ten sposób może nie ułatwiać im sukcesu. Wydaje się, że odpowiedzią na ten kłopot mogłoby być wzmocnienie głosu ekspertów i ekspertek spoza Stanów Zjednoczonych, ponieważ ich doświadczenia i praca różnią się od tej jaką wykonują ich amerykańscy koledzy. Bardziej lokalne podejście pozwala dostrzec wyzwania niewystępujące w innych kontekstach, a co za tym idzie – lepsze zrozumienie potrzeb ludzi i instytucji, których pracę chcemy ułatwić i których kolekcje chcemy skutecznie i trwale udostępniać w sieci dla reszty społeczeństwa.

Podobnie, jak w poprzednim roku, tak i w tym wśród tematów dominowała otwartość zasobów edukacyjnych. Zagadnienia bliższe temu, czym zajmujemy się w programie Otwartej Kultury reprezentowały trzy osoby i realizowane przez nie projekty:

•    Rim Azib z Tunezji pracuje dla British Council i jest rezydentką Wikipedii (Wikipedian in residence) tunezyjskim Centrum Muzyki Arabskiej i Śródziemnomorskiej, gdzie znajduje się Narodowe Archiwum Dźwięków. Misją tego archiwum jest udostępnienie fonografii, a Rim będzie starała się sprawić, żeby była ona dostępna w sposób otwarty, zarówno od strony technologicznej, jak i prawnej.

•    Steven Crains pracuje w dziale PR Greenpeace nad otworzeniem dostępu do archiwum cyfrowej kolekcji zdjęć m.in. zmieniających się pod wypływem globalnego ocieplenia krajobrazów, wymierających gatunków zgromadzonych przez lata działania tej organizacji. Dla Stevena otwartość to sposób na zwiększenie dotarcia do odbiorców działań Greenpeacu z jednej strony, z drugiej – na podniesienie wydajności pracy międzynarodowej sieci, której oddziały są rozsiane po całym świecie. W tym momencie dostęp do bazy mają tylko pracownicy siedziby głównej w Amsterdamie.

•    Juliana Mointeiro z Brazylii jest kuratorką i kustoszką Muzeum Imigracji w Sao Paolo, które zmaga się z brakiem środków na digitliazację swojej kolekcji. Juliana chce zaprezentować dyrektorom swojego muzeum otwartość jako sposób na realizację przyjętej przez nich misji, którą jest utrzymywanie społeczności imigracyjnych w kontakcie z ich kulturą. Pierwszym krokiem będzie otworzenie materiałów promujących wystawy: zdjęć i katalogów, a kolejnym – materiałów edukacyjnych i publikacji naukowych.

Więcej o projektach realizowanych w ramach IOL można przeczytać na blogu Creative Commons:
https://blog.creativecommons.org/2016/03/28/reporting-back-institute-open-leadership-2/

https://blog.creativecommons.org/2016/04/15/developing-open-policy-higher-education/

https://blog.creativecommons.org/2015/12/03/new-fellows-for-2016-institute-for-open-leadership/