Strategia Otwartych Danych dla Europy

12 grudnia Komisarz Neelie Kroes ogłosiła nową europejską Open Data Strategy (strategię otwartego dostępu do danych – warto zaznaczyć, że Komisja stosuje termin „dane” i „informacje” wymiennie). Wystąpienie Komisarz Kroes miało znaczący tytuł: „Zamienianie danych rządowych w złoto”. Cel strategii to dalsze ułatwianie dostępu do informacji publicznej (public sector information „PSI”) w celu jej ponownego wykorzystania – a w szczególności do danych publicznych. Komisja szacuje, że potencjalny rynek oparty na ponownym wykorzystaniu informacji publicznej w Europie jest wart 140 mld euro.
W ramach strategii Komisja przede wszystkim zamierza zliberalizować obecne regulacje poprzez nowelizację Dyrektywy 2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. Planowane zmiany to:

Wprowadzenie zasady dostępności do ponownego wykorzystania wszelkiej informacji publicznej nie objętej wyjątkami.
Informacja publiczna musi być udostępniona za darmo lub jedynie za minimalną opłatą. Dopuszczalne będą jedynie opłaty pokrywające marginalny koszt udostępnienia informacji – co oznacza, że w zasadzie udostępnianie będzie nieodpłatne. Tylko w wyjątkowych wypadkach będzie można pobrać wyższe opłaty będące równowartością kosztów wytworzenia informacji, a nawet zabezpieczające zwrot inwestycji. Od decyzji o kosztach można będzie się odwołać do niezależnego organu.
Informacja musi być udostępniona w formacie elektronicznym umożliwiającym automatyczny odczyt maszynowy.
Informacja musi być udostępniona bezwarunkowo, bez względu na cel wykorzystania, czyli nie ma znaczenia czy informacja zostanie wykorzystana w celu komercyjnym czy nie komercyjnym.
Dyrektywa obejmie ”instytucje pamięci”: biblioteki, muzea i publiczne archiwa. Po zmianach Dyrektywa znajdzie zastosowanie do bardzo szerokiego spektrum podmiotów publicznych. Wyjątkami, pozostającymi poza zakresem działania Dyrektywy, pozostaną: przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, np. zakłady transportu miejskiego; instytuty naukowe i badawcze; państwowe instytucje kulturalne takie jak opera, balet, teatr oraz nadawcy publiczni. W przypadku instytucji pamięci dostępna do ponownego wykorzystania będzie jednak tylko część zasobów, stanowiąca informację publiczną i nie będąca przedmiotem praw autorskich posiadanych przez strony trzecie. Duża część zbiorów tych instytucji nie będzie więc objęta Dyrektywą.
Państwa członkowskie mają powołać niezależne organy czuwające nad udostępnianiem informacji.

Zmieniona Dyrektywa ma wejść w życie w 2013 roku.
Ogłoszony przez Komisarz Kroes „Open Data Package” zawiera dodatkowo decyzję dotyczącą liberalizacji zasad ponownego wykorzystywania zasobów samej Komisji Europejskiej oraz utworzenia otwartego repozytorium danych Komisji; oraz komunikat prezentujący całą strategię Open Data.
Można spodziewać się, że pewne kontrowersje może wywołać zmiana zasad pobierania opłat. Niemniej komunikat Komisji, oraz wskazywane w nim badania jasno pokazują, że zyski generowane przez otwarty model ponownego wykorzystywania danych znacząco przewyższają koszty związane z ograniczeniem dotychczas pobieranych opłat. Odejście od modelu zwrotu kosztów, przyjętego obecnie w Dyrektywie, jest jedną z kluczowych zmian proponowanych przez Komisję.
Problemy może też w praktyce wywołać otwarcie zasobów publicznych bibliotek, muzeów i archiwów. Przede wszystkim dotyczyć to będzie zarządzania prawami własności intelektualnej. Pojawią się z pewnością problemy z jakimi już teraz boryka się Narodowa Galeria Sztuki Zachęta w ramach pionierskiego projektu „Otwarta Zachęta”. To przede wszystkim kwestia tego, czy i w jaki sposób można udostępniać zbiory galerii na otwartych licencjach. Współpracując z Zachętą przy tym projekcie mamy nadzieje zdobyć doświadczenie przydatne w tworzeniu regulacji otwierających zasoby publiczne.
Europejska „Strategia Otwartych Zasobów Publicznych” tym bardziej cieszy , że oprócz działań jedynie regulacyjnych Komisja podejmuje również konkretne kroki zmierzające do otwarcia własnych zasobów Komisji, a w przyszłości UE. Komisja planuje do września 2012 roku uruchomić otwarte repozytorium danych, na wzór narodowych repozytoriów danych (takich jak www.data.gov.uk czy www.data.gouv.fr). W roku 2013 ma powstać repozytorium pan-europejskie, katalogujące wszystkie otwarte dane w Europie. Mamy nadzieję, że działania Komisji będą stanowiły zachętę do jak najszybszego otwarcia „data.gov.pl”.
Z drugiej strony cieszy fakt, że uchwalone we wrześniu 2011 roku polskie przepisy o ponownym wykorzystaniu informacji publicznej antycypują propozycje Komisji. Dotyczy to przede wszystkim zasady pełnej dostępności informacji publicznej do ponownego wykorzystania, domyślnych zasad dostępu (bezwarunkowo i nieodpłatnie), prowadzenia repozytoriów danych, stosowania formatów do maszynowego odczytu, czy możliwości odwołania się do sądu. Uchwalone przepisy w jednej kwestii idą też o krok dalej niż proponowana nowelizacja Dyrektywy – chodzi o otwarte licencjonowanie informacji publicznej w przypadku, gdy jest ona przedmiotem prawa autorskiego.
Liczymy też na to, że dzięki pracom nad ustawą o otwartych zasobach publicznych uda się w Polsce stworzyć jednolite zasady otwartości informacji zasobów publicznych, wykraczające poza proponowane przez Komisję rozszerzenie Dyrektywy na instytucje pamięci. Proponowana ustawa ma objąć szeroki zakres treści ze sfery kultury, nauki i edukacji, które są tworzone lub finansowane przez instytucje publiczne. Ma się to odbywać na zasadach zharmonizowanych z zasadami dostępu i ponownego wykorzystania informacji publicznej. W porównaniu z polską legislacją, nowelizacja Dyrektywy otwiera mniejszą część zasobów dziedzictwa – ze względu na fakt, że instytucje pamięci zazwyczaj przechowują utwory, do których prawa własności intelektualnej posiadają inne podmioty (z wyłączeniem dzieł w domenie publicznej).
Warto też zauważyć, że w wypowiedzi komisarz Kroes pojawia się również wątek, o którym Centrum Cyfrowe wspomina w Mapie drogowej Otwartego Rządu, a mianowicie miękkich środków oddziaływania na administrację. Pani komisarz zwraca się wprost do administracji: nie musicie czekać na nowelizację Dyrektywy czy ustawowe zobowiązanie do działania – dobre praktyki ułatwiające ponowne wykorzystanie danych mogą być stosowane już teraz.