Szereg absurdów i patologii – Klub Jagielloński o działalności OZZ

Działalność Organizacji Zbiorowego Zarządzania prawami autorskimi (OZZ) od kilku lat budzi duże kontrowersje, szczególnie ze względu na znikomą transparentność ich funkcjonowania i raportowania finansowego. Problemy z działaniem OZZ potwierdza nowy raport Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego, pod tytułem: “W czyim interesie? Funkcjonowanie organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w Polsce”.

Organizacje zbiorowego zarządzania – takie jak np. ZAiKS , STOART, SAWP czy ZPAV – obracają ogromnymi środkami w imieniu swoich członków i innych twórców. Organizacje te w 2015 roku odnotowały łączne przychody z opłat za eksploatację praw autorskich na kwotę ponad 611 milionów złotych. Dysponują też pokaźnym majątkiem – ich krótkoterminowe inwestycje wynoszą 1,5 miliarda złotych. Konkluzja raportu CAKJ nie jest optymistyczna – działalności OZZ nadal towarzyszy “szereg absurdów i patologii”. Dla użytkowników kultury szczególnie problematyczna jest kwestia naliczania tantiem – zarówno ich wysokość jak i mechanizm ich pobierania. Natomiast dla twórców szczególnie dotkliwy jest fakt, że podział zebranych środków jest zbyt powolny. W 2015 roku na kontach organizacji pozostało 825 milionów złotych pobranych w poprzednich latach. Repartycja jest też obciążona wysokimi kosztami działalności OZZ (średnio 19% pobieranych opłat).

Eksperci CAKJ słusznie podkreślają, że zwiększony nadzór i regulacja OZZ jest uzasadniona ze względu na fakt, że opierają one swoją działalność na przywilejach ustawowych – przede wszystkim prawie do reprezentowania twórców, którzy nie są członkami OZZ.

Raport CAKJ wyciąga podobne wnioski do tych, które w 2015 roku przedstawiliśmy w raporcie „Polskie organizacje zarządzania zbiorowego i ich dane finansowe”. Pisaliśmy w nim m.in. o opóźnieniach wypłat, zarabianiu na tantiemach traktowanych jako kapitał, czy zaniżaniu kosztów zarządu w sprawozdaniach. Wskazaliśmy takie problemy jak arbitralność decydowania o zasadach repartycji środków oraz brak kontroli i jawności tego procesu.

Główne rekomendacje Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego są zbieżne z naszymi wnioskami sprzed dwóch lat – wzmocnieniu należy ulec kontrola nad działalnością OZZ sprawowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Autorzy raportu rekomendują między innymi:

• precyzyjne rozdzielenie ról OZZ (reprezentacji swoich członków oraz występowania w imieniu podmiotów niezrzeszonych), szczególnie w odniesieniu do kwestii finansowych;
• wprowadzenie krótkich, ustawowych terminów przekazywania środków przez OZZ podmiotom uprawnionym (9 miesięcy od zakończenia roku obrotowego);
• ustalenie procentowego limitu kosztów inkasa;
• uporządkowanie kwestii opłaty reprograficznej – w tym wyłączenie z niej sprzętu takiego jak telewizory czy smartfony.

Mamy nadzieję, że w debacie zostaną również uwzględnione postulaty Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego, które są nam szczególnie bliskie:

• Wprowadzenie skutecznej ochrony przed niektórymi inspektorami OZZ, którzy próbują wymusić zawieranie umów licencyjnych, przekraczając zakres ustawowego umocowania OZZ – np. za odtwarzanie muzyki na licencjach Creative Commons.
• Doprecyzowanie i rozszerzenie katalogu działań o charakterze niekomercyjnym, edukacyjnym czy też z innych względów istotnych społecznie, które są zwolnione z obowiązku uiszczania opłat za wykorzystywanie utworów prawa autorskiego.

Okazją do tego będzie spóźniona implementacja Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/26/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących praw do utworów muzycznych do korzystania online na rynku wewnętrznym. To  dobry moment by wprowadzić szereg rekomendacji z obu raportów dotyczących funkcjonowania i transparentności działań OZZ.