W Dniu Nauczyciela z najlepszymi życzeniami otwartości

Z okazji Dnia Nauczyciela, życzymy wszystkim nauczycielom satysfakcji z pracy, jak najwięcej okazji do rozwoju, jak najlepszego dostępu do materiałów edukacyjnych i jak największej otwartości zasobów, z których korzystają.

Na dobry początek, żeby te życzenia mogły się spełnić, proponujemy wprowadzenie w życie kilku postulatów wprowadzających więcej otwartości do systemu oświaty.

1942. Artist: J. Howard Miller. For the U.S. War Production Co-ordinating Committee.

1. Otwartość publicznie finansowanych zasobów edukacyjnych

Potrzebne jest systemowe wsparcie ze strony administracji publicznej dla otwartych zasobów edukacyjnych (OZE): ich finansowania, tworzenia i udostępniania; oraz dla narzędzi, które promowałyby ich wdrażanie na poziomie codziennej pracy nauczycieli i uczniów. Uczniowie i nauczyciele potrzebują dostępu do treści edukacyjnych, które są jednocześnie:

1. otwarte – dostępne na wolnej licencji Creative Commons, czyli dającej możliwość darmowego, nieograniczonego prawem ich wykorzystywania, modyfikacji i dalszego rozpowszechniania;
2. cyfrowe – dostępne w formie elektronicznej, co znacznie podnosi efektywność ich dystrybucji oraz zwiększa możliwości ich modyfikacji.

Niezbędne jest zapewnienie otwartości poprzez zmiany o charakterze legislacyjnym, które nałożą na instytucje systemu oświaty oraz organy im podległe obowiązek udostępniania publicznie sfinansowanych materiałów edukacyjnych na wolnych licencjach, zdejmujących z użytkowników ciężar każdorazowego zabiegania o zgodę autora danego zasobu na jego modyfikację i ponowne udostępnienie. Istotne jest także promowanie nowoczesnych, cyfrowych materiałów, poprzez stworzenie publicznego, internetowego repozytorium otwartych zasobów edukacyjnych – powszechnie dostępnej i darmowej platformy materiałów, która umożliwi swobodne wykorzystanie, modyfikację i dalszą dystrybucję publicznie finansowanych zasobów edukacyjnych do wszystkich zainteresowanych użytkowników. Repozytorium takiemu powinien towarzyszyć system informowania, szkolenia i motywowania nauczycieli i uczniów do korzystania z opublikowanych zasobów oraz do tworzenia i udostępniania nowych materiałów.

2. Rozwój platform umożliwiających integrację istniejących, publikację nowych i łatwe łączenie otwartych zasobów edukacyjnych. Jednym z kluczowych ograniczeń w korzystaniu z otwartych zasobów edukacyjnych jest niska znajomość źródeł tych zasobów oraz trudności w ich odkrywaniu i wyszukiwaniu. Efektywna, powszechnie dostępna i darmowa platforma (repozytorium) ułatwiająca korzystanie z otwartych zasobów edukacyjnych i udostępnianie własnych materiałów jest jedną z potrzeb najczęściej zgłaszanych przez nauczycieli. Wśród cech takiego rozwiązania ważna jest nie tylko możliwość darmowego użytkowania, ale także możliwość swobodnego dostosowywania treści, najlepiej w ramach tego samego rozwiązania technicznego platformy. Poza rozwojem platformy przydatne byłoby również opracowanie i udostępnienie otwartego standardu opisu zasobów edukacyjnych (metadanych), który ułatwiłby wydawcom, organizacjom pozarządowym i autorom indywidualnym udostępnianie otwartych zasobów w sposób zapewniającym wygodę ich wyszukania i dostosowania do własnych potrzeb.

3. Wprowadzenie systemu gratyfikacji nauczycieli za tworzenie otwartych zasobów edukacyjnych. Opracowywanie otwartych zasobów edukacyjnych przez nauczycieli nie jest dziś w ogóle premiowane. Formalne rozpoznanie i wynagradzanie tworzenia otwartych zasobów edukacyjnych (na przykład przez punkty do awansu zawodowego) mogłoby przyspieszyć wdrażanie takich materiałów, a także ich przygotowywanie (lub otwieranie istniejących). Zmiana ta wymagałaby również modyfikacji systemu awansu na ciągły, w którym praca i stopień awansu nauczyciela są cyklicznie ewaluowane. Gratyfikacja mogłaby się także opierać na modelu finansowym, w którym tworzenie zasobów byłoby wynagradzane przez państwo, na przykład w formie grantów przyznawanych w drodze otwartych konkursów.

4. Dedykowany czas dla nauczycieli na pracę nad materiałami edukacyjnymi do zastosowania w szkole i publikacji jako otwarte zasoby edukacyjne. Nauczyciele tworzą materiały edukacyjne lub dostosowują je do swoich potrzeb przez cały rok, rzadko jednak mają czas na ich przygotowanie z myślą o szerszej dystrybucji. Powodem jest nie tylko obawa przed oceną osób spoza najbliższego kręgu znajomych nauczycieli, ale także brak pewności co do tego, jak taki zasób powinien być opracowany, aby jego jakość satysfakcjonowała potencjalnych odbiorców. Dedykowany czas pracy nauczycieli przeznaczony na rozwój osobisty i wymianę doświadczeń, szczególnie zaś na tworzenie otwartych zasobów edukacyjnych, pozwoliłby przygotowywać materiały odpowiadające wprost na zapotrzebowanie praktyków – innych nauczycieli, autorom zapewniłby zaś komfort pracy niezbędny do opracowywania treści wysokiej jakości. Dedykowany czas pracy powinien być połączony z tworzeniem odpowiednich stanowisk pracy – od przestrzeni fizycznej po animowanie grup lokalnych i (lub) grup autorów, na przykład przedmiotowych.

5. Wspieranie szkół w działaniach autopromocyjnych. Tworzenie otwartych zasobów edukacyjnych przez nauczycieli powinno być również wspierane na poziomie promocji konkretnych autorów przez same szkoły. Pomóc może w tym dbałość o atrybucję autorów otwartych zasobów edukacyjnych i wypracowanie standardów dla materiałów tworzonych przez nauczycieli (nawet w obrębie jednej szkoły), na przykład upowszechnianie niewielkich formatów – fragmentów materiałów pozwalających osiągać poszczególne cele dydaktyczne, możliwych przy tym do łatwego dostosowania do różnych zadań. Wspieranie szkół w promowaniu ich aktywnych i innowacyjnych nauczycieli może się odbywać na przykład za pośrednictwem ośrodków doskonalenia nauczycieli i (lub) we współpracy z bezpośrednim otoczeniem szkoły, między innymi z rodzicami.

6. Wprowadzenie programów oceny jakości łatwo dostępnych dla nauczycieli. Przeszkodą w rozwoju otwartych zasobów jest ocena ich jakości. Tworzenie sieci publicznych (na przykład w ramach działań Ośrodka Rozwoju Edukacji i regionalnych ośrodków doskonalenia nauczycieli) usług weryfikujących istniejące otwarte zasoby edukacyjne i oceniających jakość nowych zasobów powinno być ważnym elementem wszystkich systemowych projektów na rzecz otwartych zasobów edukacyjnych. Proces taki powinien być wspierany zarówno technicznie, jak i na poziomie nauczania pedagogicznego doskonalenia zawodowego. Weryfikacja zasobów mogłaby się odbywać nie tylko centralnie, ale także w ośrodkach doskonalenia nauczycieli lub w ramach procesu peer review (na przykład w ramach oceny zasobów punktowanej do awansu zawodowego).

7. Pozyskiwanie praw autorskich do kluczowych zasobów niezbędnych do tworzenia nowych otwartych zasobów edukacyjnych. W wypadku kluczowych zasobów edukacyjnych, których nie można zastąpić lub których opracowanie wymaga specjalnego nakładu pracy, należy rozważyć systemowy proces pozyskiwania praw autorskich majątkowych do istniejących dzieł i otwierania ich przez Skarb Państwa. Rozwiązanie to – zastosowane już dla lektur szkolnych w ramach programu „Udostępnianie piśmiennictwa” Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa – mogłoby również obejmować podręczniki lub ich fragmenty o wyjątkowym znaczeniu dla systemu edukacji albo kryjące potencjał wspierania powstawania na ich podstawie kolejnych otwartych zasobów.