Warsztaty „Reforma prawa autorskiego dla bibliotek” – spotkanie drugie

5 września 2012 odbyły się drugie z serii warsztaty konsultacyjne ze środowiskami bibliotekarskimi, prowadzone przez Barbarę Szczepańską w ramach projektu „Reforma prawa autorskiego dla bibliotek”, realizowanego przez Centrum Cyfrowe: Projekt Polska oraz Poznańską Fundację Bibliotek Naukowych z grantu fundacji eIFL.
W trakcie warsztatu zajmowano się problemami bibliotek cyfrowych i repozytoriów oraz e-learningiem.
Problemy prawnoautorskie bibliotek cyfrowych są dość dobrze rozpoznane. Do najważniejszych należą: digitalizacja czasopism w tym czasopism uczelnianych oraz dzieła osierocone. Uczestnicy spotkania sygnalizowali również zawiłości terminologiczne przepisu art. 28 ust. 3 pr. aut.
Najbardziej dokuczliwym problemem jest niepewność prawna. Dla przykładu biblioteki proszone są o digitalizację całych roczników tytułów wydawanych przez organizacje czy towarzystwa naukowe. Podmioty obecnie wydające te czasopisma nie są w stanie wykazać, że mają prawa do wszystkich tekstów bądź zdecydowanie twierdzą, że takie prawa mają (przykładem skomplikowanej sytuacji prawnej jest dawne RSW „Prasa Książka Ruch”). Co w takiej sytuacji m a zrobić bibliotekarz? Czy weryfikować następstwo prawne tych instytucji? Czy wymagać przekazania wszystkich umów zawieranych z danym podmiotem? Czy może oświadczenie jest wystarczające? Jaki jest zakres odpowiedzialności karnej i cywilnej bibliotekarza za naruszenie pr. aut?
Równocześnie jednak podkreślano, że ” z punktu widzenia wizerunku bibliotekarstwa nie możemy samodzielnie określać granic stosowania prawa, musi ono być po prostu jasne”.
W tym kontekście rozmawiano o ważeniu ryzyka i czy instytucja publiczna ma prawo do podejmowania ryzyka prawnego a jeśli tak to na jakiej podstawie i w jakim zakresie. Część instytucji kultury podejmuje decyzję o udostępnieniu w Internecie zdigitalizowanych kolekcji czy też tytułów, stosując różnego rodzaju zabiegi „zabezpieczające” dobre imię instytucji, np. poprzez ogłoszenia na stronie WWW czy w prasie o planach digitalizacji.
Jak stwierdzone podczas spotkania „gdybyśmy się zaczęli martwić o aspekty prawne to zdigitalizowalibyśmy tylko czasopisma do połowy XIX w.” Dlatego dla starszych i wartościowych kolekcji część bibliotek decyduje się na ich udostępnienie bez wymaganych umów – te nie są możliwe do zawarcia ze względu na pracochłonność starannego wyszukiwania lub na osierocony status dzieła.
Wątpliwości budzi działanie mechanizmu starannego wyszukiwania oraz jego zakresu, także  w projekcie dyrektywy o dziełach osieroconych, która jak podnoszą środowiska bibliotekarskie, nie będzie miała zastosowania w dużych projektach digitalizacyjnych, właśnie ze względu na forsowanie starannego wyszukiwania jako podstawowego rozwiązania problemu dotarcia do podmiotów uprawnionych . Wydaje się, że rozwiązaniem problemu dzieł osieroconych byłoby rozszerzenie dozwolonego użytku.
Dr Krzyszof Siewicz zwrócił uwagę, że w obecnym stanie prawnym możliwe jest zwracanie się do organizacji zbiorowego zarządzania po zgodę na digitalizacji należącego do nich repertuaru. OZZ nie ma prawa nam odmówić, ale może zaproponować warunki, które nie będą nam odpowiadać.  Jest to obszar do zanalizowania.
Przy okazji tworzenia zasobów cyfrowych dyskutowano o coraz popularniejszych projektach digitalizacji zasobów lokalnych, np. przynoszonych do biblioteki czy muzeum. Czy umowa na użyczenie w sieci jest w takiej sytuacji wystarczająca? Czy wystarcza zgoda właściciela materiału rozumianego tym samym jako właściciela praw do danego obiektu?
Przedstawiciele Biblioteki Narodowej zwrócili uwagę na problem dokumentów wydawanych w drugim obiegu. Zasugerowali, by dla tego typu materiałów zastosować wyłączenie w pr. aut.
Jak okazało się podczas dyskusji ogromny problem stanowić zaczyna obowiązkowy egzemplarz elektroniczny.  Biblioteki stosują różnego rodzaju modele udostępniana tych zasobów, np. tylko w wewnętrznej sieci, tylko na płytach dvd czy poprzez zabezpieczony dostęp ze strony biblioteki cyfrowej.  Na pewno jest to rosnący i wymagający przemyślenia problem, zwłaszcza w kontekście niejasności pojęć terminal czy teren biblioteki zawartych w art. 28 ust. 3. Postulowano zmianę pojęcia terminal na sieć wewnętrzna, ale pamiętać należy, że tego rodzaju zmiana wymagałaby zmiany dyrektywy 2001/29/WE.
Problemy repozytoriów to przede wszystkim nieobecność prac doktorskich. Zwrócono uwagę,  że  „w interesie polskie nauki jest opublikowanie wszystkich doktoratów w sieci”. Wydaje się, że pr. aut. nie ma tu zastosowania, a zmiany wymagają przepisy o stopniach naukowych.
Omawiając problemy związane z wprowadzaniem zdalnych metod uczenia, np. platform e-learningowych w uczelniach wyższych zwrócono uwagę, że art. 27 pr. aut. to przykład dozwolonego użytku, który nie działa.
Podobnie jak podczas pierwszego warsztatu istotne miejsce zajmowała dyskusja czy dla rozwiązania  tych problemów wymagana jest zmiany prawa, czy też wystarczy jego doprecyzowania a czasem po prostu edukacja.
W warsztacie uczestniczyli członkowie zespołu eksperckiego projektu:

  • Barbara Szczepańska –krajowy koordynator ds. własności intelektualnej fundacji eIFL
  • dr Henryk Hollender- Dyrektor Biblioteki Uczelni Łazarskiego, Warszawa
  • Emilia Karwasińska – Oddział Transferu Wiedzy, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu
  • Agnieszka Koszowska – redaktor portalu Programu Rozwoju Bibliotek, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego
  • Jędrzej Leśniewski –kierownik Ośrodka Informacji Ekonomicznej, Biblioteka Główna Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
  • Anita Medoń-Wosz – kierownik Oddziału Informacji Naukowej, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
  • Łukasz Mesek- Kierownik Oddziału Dokumentów Audiowizualnych, Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego
  • Mariusz Nowak – dyrektor biblioteki Wydziału Finansów i Bankowości Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu
  • Joanna Potęga- autorka licznych publikacji na temat projektów digitalizacyjnych
  • dr Krzysztof Siewicz- prawnik specjalizujący się w prawie autorskim i prawnych aspektach nowych technologii. ICM Uniwersytet Warszawski, of counsel GWW Legal.
  • Jolanta Słowik- zastępca Dyrektora ds. Merytorycznych, Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu
  • dr Alek Tarkowski- dyrektor Centrum Cyfrowego Projekt: Polska