Zarządzanie własnością intelektualną w muzeach w Polsce

Projekt Critical Heritage Studies Hub UJ prowadzony we współpracy z Centrum Cyfrowym i Narodowym Instytutem Muzeów. Naszym celem było zebranie przykładów dobrych praktyk i pomysłów na rekomendacje, by pomóc muzeom podejść do tego strategicznego tematu w sposób jednorodny i spójny. Raport z badań zostanie opublikowany w maju/czerwcu 2025 roku.

Muzea w swoich działaniach na rzecz wypełnienia odpowiedzialności społecznej w erze cyfrowej muszą stawić czoła nowym wyzwaniom związanym z prawem autorskim. To nowe podejście jest konieczne, aby promować demokratyzację wiedzy i sprawiedliwy dostęp do dziedzictwa kulturowego z wykorzystaniem współczesnych kanałów, narzędzi i formatów. Prawa własności intelektualnej są cennym zasobem dla muzeów, ale nie ze względu na możliwość obrotu tymi prawami, ich komercjalizacji, a tym samym generowania zysku. Ich wartość wynika bowiem z możliwości skutecznego i efektywnego realizowania misji instytucji.

Zarządzanie prawami własności intelektualnej to świadome i zaplanowane tworzenie, nabywanie i rozwijanie praw na dobrach niematerialnych w celu realizacji misji instytucji. Aby muzea mogły pełnić różnorodne funkcje, których oczekuje od nich społeczeństwo, oraz chronić swoje zbiory, jednocześnie zapewniając do nich dostęp, muszą pokonać istotną przeszkodę, jaką było i jest nadal prawo własności intelektualnej. Pandemia COVID-19 jednoznacznie pokazała, że szczególnie prawo autorskie do zbiorów stanowi nieoceniony zasób w rękach instytucji, odgrywając kluczową rolę w ochronie dziedzictwa kulturowego oraz w promowaniu i ponownym wykorzystywaniu twórczości artystycznej i naukowej.

W kontekście dynamicznie zmieniającego się ekosystemu muzealnego oraz otoczenia prawnego, a także wzrostu znaczenia digitalizacji zbiorów kwestie związane z prawami autorskimi, ochroną prywatności i udostępnianiem zasobów w sieci stają się coraz bardziej istotne. Polskie muzea muszą nie tylko spełniać wymogi krajowych regulacji, ale także dostosowywać swoje działania do unijnego prawa, które często stanowi podstawę polskich przepisów prawnych.

W ramach projektu na przełomie września i października 2024 r. w Krakowie i Warszawie odbyły się warsztaty wydobywcze, stanowiące przestrzeń do wymiany wiedzy, potrzeb, pomysłów i doświadczeń. Zaproszenie do udziału w tym przedsięwzięciu przyjęło dziesięć instytucji, którym serdecznie dziękujemy:

• Małopolski Instytut Kultury w Krakowie,
• Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie,
• Muzeum Historii Polski w Warszawie,
• Muzeum Narodowe w Gdańsku,
• Muzeum Narodowe w Lublinie,
• Muzeum Narodowe w Szczecinie,
• Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Muzeum Narodowe we Wrocławiu,
• Muzeum Sztuki w Łodzi,
• Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie.

Organizatorzy projektu:

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Critical Heritage Studies Hub

Partnerzy:

Narodowy Instytut Muzeów, Centrum Cyfrowe

Koordynacja:

dr Anna Pluszyńska, Uniwersytet Jagielloński

Publikacja końcowa została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim.