Badanie edukacji. Pytania i odpowiedzi z premiery raportu

#Otwarta edukacja

Za nami już premiera drugiej edycji badań edukacji zdalnej. W czasie jej trwania padło wiele ważnych pytań, na które autorki i uczestniczący partnerzy nie mieli szansy odpowiedzieć. Pytania te zebraliśmy i odpowiedzieliśmy na nie już na piśmie, w tekście poniżej.

Organizacja lekcji zdalnych

Widzimy, że część nauczycieli prowadziła lekcje zdalne online, ale nie jest to zdecydowana większość. Co było główną barierą? Kwestie techniczne (brak platformy), brak kompetencji cyfrowych i obawy z tym związane czy może… brak chęci?

Nie zadaliśmy wprost pytania o przyczyny nieprowadzenia lekcji zdalnych online. Analizując odpowiedzi zebrane w pytaniu o główne problemy można jednak wnioskować, że często wynikało to z braków sprzętowych uczniów (87% nauczycielek/i SP, LO, T wskazało to jako główny problem lub kwestię problematyczną) i problemów z internetem (58% nauczycielek/i SP, LO, T wskazało to jako główny problem lub kwestię problematyczna). Z części jakościowej badania wiemy, że brak kompetencji czy obawa przed “hejtem” (głośne włamania na lekcje zdalne i tzw. “rajdy na nauczycieli”) również bywały przyczyną nierealizowania lekcji online.

Na jednym ze slajdów można przeczytać, że głównym problemem dla nauczycieli jest czasochłonność zdalnej edukacji. Czy sprawdziliście Państwo, ile konkretnie godzin w tygodniu zajmowało nauczycielom prowadzenie i przygotowywanie się do zdalnej edukacji?

Tak, w przypadku nauczycieli szkół podstawowych, liceów i techników 53% oceniło, że spędzało przy komputerze 40 godzin lub więcej tygodniowo szykując i prowadząc lekcje zdalne. W przypadku badanych nauczycieli szkół branżowych 40 godzin lub więcej przy komputerze spędziło 43%

Czy z faktu, że nauczyciele korzystali z 6 i więcej narzędzi można wysnuć wniosek, że potrzebują oni kompleksowej platformy e-learningowej, która sprawi, że nie będą musieli skakać po różnych programach i serwisach?

Nauczyciele korzystali z wielu narzędzi z różnych przyczyn, między innymi dlatego, że nie ma jednego narzędzia, które zaspokoja wszystkie potrzeby wszystkich uczniów. Myśl o jednej platformie pojawiła się już przy pierwszej części badania, jeszcze w kwietniu. Jednak nawet ci nauczyciele, którzy korzystali z Google Classroom, czy Microsoft Teams, czyli z platform edukacyjnych, decydowali się na dodatkowe narzędzia pracy. W praktyce sytuacja wygląda tak, że nie ma jednego narzędzie, które będzie dobre dla wszystkich i do wszystkiego. Wydaje się, że powinniśmy zmniejszyć ich liczbę, ale nie na siłę, a według potrzeb właśnie. Problemem w wielonarzędziowości edukacji zdalnej było i jest między innymi to, że nauczyciele musieli się nauczyć korzystać z wielu narzędzi bardzo szybko, dużo czasu spędzili na testach, czytaniu regulaminów lub na tłumaczeniu instrukcji i poszczególnych funkcji z języka angielskiego.

Jaką skalę miało zjawisko “znikających nauczycieli”?

Nie jesteśmy w stanie określić skali tego zjawiska, gdyż nie pytaliśmy o to w badaniu ilościowym. O tym, że takie przypadki miały miejsce opowiedziało nam troje z trzydziestu rozmówców w części jakościowej badania.

Narzędzia, metody i zasoby

Mówiąc o metodach odwołano się głównie do narzędzi, ale czy np. wiadomo w jakim stopniu jest w pełni stosowana metoda odwróconej klasy?

Nie pytaliśmy wprost o metodykę prowadzenia zajęć online. Wiemy natomiast, że wielu nauczycielek/li w wyniku edukacji zdalnej zmieniło swoje podejście do prowadzenia lekcji, oceniania i sprawdzania wiedzy. Niektórzy zaczęli stosować metodę odwróconej klasy.

Czy nauczyciele mieli refleksje na temat zadawania prac domowych? Mam tu na myśli kwestie tego w jaki sposób ją zadają – chodzi o liczbę kanałów, w których uczniowie muszą poszukiwać prac domowych oraz o ilość materiału do samodzielnego przerobienia.

Nauczycielki/le mają przede wszystkim refleksję na temat przeładowanej podstawy programowej. Mają poczucie, że materiał, który uczniowie muszą opanować jest zbyt obszerny, często też nieprzystający do dzisiejszej rzeczywistości. Wiele/u nauczycielek/li starało się ograniczyć prace domowe w czasie edukacji zdalnej. Z badania jakościowego wiemy, że do przesyłania prac domowych zwykle służyła wykorzystywana przez szkołę platforma (zazwyczaj Microsoft Teams lub G Suite) lub dziennik elektroniczny. Uczniowie mieli zazwyczaj przesyłać nauczycielce/lowi zdjęcie odrobionej pracy domowej.

Dlaczego podstawowym narzędziem ucznia jest telefon – na ile to ich wybór, specyfika młodszego pokolenia, a na ile brak sprzętu? Ograniczenia w dostępie?

W badaniu nie uwzględniono badania próby młodzieży – bezpośrednie zapytanie uczniów o przyczyny pozwalałoby odpowiedzieć na to pytanie. Można przypuszczać jednak, że czynnikiem decydującym może być właśnie dostępność tych urządzeń wśród uczniów. Dodatkowym czynnikiem może być też posiadanie jednego komputera w danym gospodarstwie domowym – w przypadku, gdy uczniów (dzieci) jest kilkoro, oznaczałoby to, że muszą dzielić się dostępem do komputera stacjonarnego. Jeśli dodatkowo komputer domowy jest równolegle używany przez jednego z rodziców do pracy zdalnej, kwestia dostępu zaczyna się komplikować.

Również preferencje i możliwość zainstalowania aplikacji do telekonferencji na smartfonie, wygoda stosowania (możliwość przemieszczania się w momencie zdalnych lekcji, słuchania ich przez słuchawki) są czynnikami, które nawet w przypadku posiadania dostępu do komputera mogą warunkować stosowanie małych, przenośnych urządzeń.

Czy raport mówił coś o tym czy i jak nauczyciele korzystali z edukacji nieformalnej, np. lekcji muzealnych on-line?

Zgodnie z deklaracjami nauczycielek/li szkół podstawowych, liceów i techników – 34% z nich korzystało z materiałów udostępnianych przez instytucje kultury, można więc przypuszczać, że były to także lekcje muzealne on-line. W wywiadach także pojawiały się informacje o tym, że niektóre osoby korzystały ze zdigitalizowanych zasobów instytucji kultury, a także zwiedziały z uczniami muzea online.

Klasy 1-3 w edukacji zdalnej

Co rekomendujecie nauczyciel(k)om klas I-III szkoły podstawowej w przypadku zdalnej edukacji?

Wiek dzieci i rekomendowany czas ekranowy dla danego wieku może stanowić pewne ograniczenie w edukacji zdalnej. Istotne jest też zdefiniowanie długofalowego celu, jakim może być:

podtrzymywanie kontaktu z dziećmi i/lub rodzicami
wspieranie dzieci w samodzielnej pracy
pomaganie rodzicom w zorganizowaniu wartościowego czasu z dzieckiem oraz przestrzeni i warunków uczenia się
rozwijanie samodzielności i odpowiedzialności u dzieci.

Ważny jest dobór zadań edukacyjnych tak, aby nie koniecznie wymagał pracy z komputerem, proponował zadania dostosowane do potrzeb rozwojowych dzieci (ich zainteresowań), uwzględniał dostępność materiałów edukacyjnych (papier, zabawki, sprzęt domowy). Pomysłów może być wiele – zabawy konstruktorskie, eksperymenty i hodowle, zbieranie słownictwa po polsku i w języku obcym, mierzenie, ważenie, czytanie przepisów w kuchni, polowanie na figury, tworzenie gier i rozgrywanie ich z domownikami.

Inspiracji może dostarczyć blog Centrum Edukacji Obywatelskiej z zakładką o edukacji zdalnej https://blog.ceo.org.pl/edukacja-zdalna/,

a także linki do webinariów poświęconych edukacji zdalnej najmłodszych https://blog.ceo.org.pl/nagranie-z-webinarium-edukacja-wczesnoszkolna-zdalnie/

oraz wiele materiałów edukacyjnych dodawanych i linkowanych na bieżąco m.in. na facebooku Centrum Edukacji Obywatelskiej i innych organizacji wspierających nauczycieli.

Działania Ministerstwa Edukacji Narodowej

Decyzja MEN o ograniczeniu zakresu na egzaminie 8-klasisty potwierdza, że nauczanie na odległość nie realizuje pełnego zakresu – czy to było badane? To jest groźne, bo kiedy ten 8-klasista ma nadrobić te 20%, których nie przerobił? W liceum, czy na studiach?

Jest to z pewnością duży problem, chociaż nauczycielki/le robili wszystko, by zrealizować podstawę programową. Mimo to na początku września 31% nauczycielek/li szkół podstawowych, liceów i techników deklarowało, że ma poczucie, że będzie musiało ponownie omówić z uczniami materiał przerabiany zdalnie. Niemal wszyscy badani (także w pierwszej edycji badania) mówili o tym, że zdalnie nie da się zrealizować pełnego zakresu podstawy programowej, ze względu na zupełnie inną metodykę nauczania, którą każdy/a nauczyciel/ka musiał/a wypracowywać indywidualnie.

Jakie wnioski z Państwa badań powinno wyciągnąć MEN? Co w pierwszej kolejności należałoby zmienić?

Z całą pewnością działania MEN powinny uwzględniać specyfikę, możliwości techniczne i ograniczenia – polskiej szkoły, nauczycieli, dzieci i rodziców. Formułowanie zaleceń w zmieniającej się, dynamicznej sytuacji powinno być realizowane w komunikacji z ekspertami edukacyjnymi i środowiskiem nauczycieli (związkami zawodowymi, ale również organizacjami działającymi na rzecz edukacji). Pandemia pokazała zmotywowanie i zaangażowanie nauczycieli i dyrektorów, dużą mobilizację środowiska – dlaczego nie wykorzystać tego potencjału i tworzących się oddolnie dobrych praktyk edukacyjnych w celu wspierania masowo nauczycieli w ich pracy.

W komunikacji MEN ważne wydaje się budowanie koalicji, zachęcanie do partycypacji w tworzeniu rozwiązań tak, aby późniejsze konkretne decyzje uwzględniały kontekst i potrzeby szkół – pozwoliłoby to również na lepsze legitymizowanie samych decyzji – jako podejmowanych partycypacyjnie wraz ze środowiskiem. Przemyślenie priorytetów podstawy programowej i wsparcie w jej realizowaniu (mądrym i nie obciążającym nadmiernie nauczycieli i uczniów) to również zadanie MEN na czas pandemii – w świetle większości badań jest to jeden z kluczowych obszarów wymagających klarownych wytycznych.

Zebranie rekomendacji/połączenie wiedzy z różnych raportów

Podczas premiery pojawił się pomysł zebrania rekomendacji z raportu, połączenia ich z innymi podobnymi badaniami i analizami (np. badanie Fundacji Szkoła z Klasą, PowerEd – Katalyst Education) i utworzenia wspólnej listy rekomendacji dla MEN, organizacji pozarządowych i osób decydujących o kształcie i realizacji edukacji zdalnej. W zespole Otwartej Edukacji rozpoczęliśmy dyskusję, w jaki sposób możemy ten pomysł zrealizować. Jesteśmy również otwarci na propozycje i sugestie z Państwa strony.

Na pytania odpowiadały: Anna Buchner, Maria Wierzbicka, Magda Fac-Skhirtladze, Aleksandra Czetwertyńska