Technologie umożliwiają lepsze zarządzanie przepływami finansowymi. Artyści i ich publiczność spodziewają się większej przejrzystości w obiegach kultury, w szczególności w pracy ważnych pośredników jakimi są organizacje zarządzania zbiorowego (OZZ).
Pobierz 4 postulat dla kultury
Pobierz wszystkie 6 postulatów dla kultury
Technologie umożliwiają lepsze zarządzanie przepływami finansowymi. Artyści i ich publiczność spodziewają się większej przejrzystości w obiegach kultury, w szczególności w pracy ważnych pośredników jakimi są organizacje zarządzania zbiorowego (OZZ).
Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (OZZ) reprezentują twórców w egzekwowaniu ich praw do utworów, jakie stworzyli. Jak wskazujemy w raporcie „Polskie Organizacje Zarządzania Zbiorowego i ich dane finansowe”, sprawozdawczość OZZ nie daje jasnych odpowiedzi na wiele pytań dotyczących ich zdrowia finansowego, ale i decyzji stojących za taką a nie inną wartością repartycji (przekazywania twórcom wynagrodzenia pobranego z rynku) w danym roku, wysokością kosztów obsługi tejże repartycji czy też co ważniejsze czasem jaki upływa od zebrania tantiem do przekazania ich twórcom.
Jeśli organizacje zbiorowego zarządzania chcą pozostać ważnym punktem odniesienia dla rekomercjalizującej się kultury i odpowiedzialnie zarządzać swoją reputacją, powinny modyfikować myślenie o swojej roli w ochronie praw autorskich. W czasach rozwoju mediów społecznościowych, elektronicznych usług płatniczych (w tym mikropłatności) znaczenie podmiotów, których głównym celem jest zbiorowe pobieranie inkaso będzie malała. Będzie to bowiem z czasem rola łatwa do zastąpienia z użyciem technologii.
Kluczowa dla przyszłości tych OZZ jest praca nad wytworzeniem przekonania społecznego, że wspieranie organizacji zbiorowego zarządu jest równoznaczne z wspieraniem twórczości jako takiej. Drogą do wytworzenia takiego przekonania jest zwiększenie transparentności przepływów znaczącego majątku jaki powierzany jest tym organizacjom. Takie możliwości stwarza im technologia, umożliwiająca też skuteczniejsze i dokładniejsze raportowanie od eksploatujących prawa autorskie.
Resort kultury powinien być gospodarzem procesu, który będzie miał na celu: i) zreformowanie systemu raportowania przepływów przez OZZ uwzględniającego specyfikę tych organizacji, ii) stworzenie systemu rozliczeń opartego o nowe technologie, który pozwoli OZZ skutecznie pozyskiwać inkaso z rynku z jednej strony, a z drugiej szybciej przekazywać wynagrodzenie twórcom.
System ten powinien zostać zaprojektowany przy udziale wszystkich zainteresowanych stron: OZZ, przedstawicieli podmiotów eksploatujących prawa autorskie ale także użytkowników końcowych. Powinien umożliwiać standaryzację systemu zliczania należności i przypisywania ich do konkretnych eksploatowanych utworów, a w rezultacie do konkretnych uprawnionych.
Wydaje się, że stworzenie takiego systemu powinno leżeć w obszarze samoregulacji sektora, ponieważ służy interesowi wszystkich jego uczestników. Jednak rola Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w prowadzeniu procesu pomiędzy różnymi interesariuszami jest niezwykle ważna, ponieważ pozwoli to na dyskusję na neutralnym gruncie i wypracowanie rozwiązań godzących potrzeby i interesy różnych stron.
Pobierz 4 postulat dla kultury
Pobierz 3 postulat dla kultury
Pobierz 2 postulat dla kultury
Pobierz 1 postulat dla kultury
Pobierz wszystkie 6 postulatów dla kultury
Pobierz 3 postulat dla kultury
Pobierz wszystkie 6 postulatów dla kultury
Instytucje kultury wchodzą w nową fazę rozwoju, zarówno instytucjonalnie jak i w relacjach z publicznością. Rolą resortu kultury jest wspieranie przedsięwzięć digitalizacyjnych i otwierania się tych instytucji na obecność w sieci.
Skok cyfrowy dokonujący się na naszych oczach dotyczy nie tylko gospodarki ale również instytucji kultury. Technologie pozwalają na masowe udostępnienie zasobów dziedzictwa i na zniesienie geograficznych i czasowych barier dostępu. Przykładem jest Polona, cyfrowy projekt Biblioteki, która umożliwia dostęp do niemal pół miliona dokumentów, starych druków, ilustracji, wycinków i innych obiektów, do niedawna dostępnych jedynie w miejscu przechowywania i niejednokrotnie na szczególnych warunkach wynikających z ich wieku lub stanu zachowania. Dzięki tego typu przedsięwzięciom, domena publiczna może stać się cyfrowym dobrem wspólnym w ciągu najbliższych kilku lat.
Jednocześnie celem polityki digitalizacyjnej powinno być udostępnianie, w zakresie dozwolonym przez prawo, także tych zasobów, które nie są jeszcze w domenie publicznej. Dostępność dziedzictwa to proces szerszy niż samo przygotowywanie cyfrowych odwzorowań obiektów i utworów. Wiele zasobów wymaga formalnego uregulowania ich dostępności. Dotyczy to zarówno utwórów osieroconych czy utworów niedostępnych na rynku. Digitalizacja, która obecnie dotyczy przede wszystkim książek i druków oraz do pewnego stopnia filmów, powinna objąć całokształt dziedzictwa audiowizualnego. Kluczowym zasobem są archiwa publicznego radia i telewizji. Uregulowanie ich statusu prawnego oraz stopniowa digitalizacja i udostępnianie z uwzględnieniem ograniczeń prawnoautorskich są wyzwaniem na najbliższe lata. Dostępność oznacza także dobrą ekspozycję oraz popularyzację wszystkich zbiorów.
Pełna dostępność dziedzictwa kulturowego wymaga uregulowania formalnego dostępności zbiorów. Należy wprowadzić obowiązek umieszczania digitalizowanych zasobów domeny publicznej w internecie. Dodatkowo resort kultury powinien dbać o regularne zabezpieczanie środków na wykup praw do ważnych dla kultury dzieł w celu umieszczenia ich w domenie publicznej, oraz o realizację tego wykupu w usystematyzowany sposób.
Żeby ułatwić instytucjom udostępnianie zasobów dziedzictwa, resort kultury powinien przeprowadzić rewizję przepisów o utworach osieroconych. Dodatkowo wdrożone powinny zostać nowe regulacje wzmacniające dobre rezultaty wysiłków digitalizacyjnych w polskich instytucjach i dotyczące m.in. możliwości przenoszenia utworów do domeny publicznej czy zakazu ograniczania domeny publicznej przez umowy licencyjne. Kluczowe jest także wdrożenie zasad ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego. Tutaj rolą resortu kultury jest przede wszystkim edukacja i wsparcie instytucji kultury we wdrażaniu nowych procedur.
Niezwykle istotna jest również popularyzacja tych zbiorów. Rolą resortu kultury jest dbanie o trwałe włączenie cyfrowych zasobów domeny publicznej do zmieniającego się pod wpływem technologii systemu edukacji: poprzez włączenie tej tematyki do edukacji medialnej oraz stymulowanie tworzenia otwartych zasobów edukacyjnych wykorzystujących zbiory dziedzictwa.
Pobierz 3 postulat dla kultury
Pobierz 2 postulat dla kultury
Pobierz 1 postulat dla kultury
Pobierz wszystkie 6 postulatów dla kultury
Pobierz 2 postulat dla kultury
Pobierz wszystkie 6 postulatów dla kultury
Rozwój komunikacji i przepływu informacji dzięki Sieci ma wpływ na edukację, która musi opierać się na dostępie do treści wspólnych dla całego społeczeństwa. Dozwolony użytek edukacyjny powinien być adekwatny do ery cyfrowej, nie zaś wyrastać z analogowych tradycji polskiej szkoły.
Dozwolony użytek edukacyjny oznacza korzystanie z materiałów objętych prawem autorskim przez nauczycieli, innych edukatorów oraz osoby uczące się bez konieczności uzyskania zgody autora, a w większości wypadków także wnoszenia opłat.
Wyjątek ten jest uzależniony od tego, czy materiały wykorzystywane są w celu dydaktycznym. Cel ten nie jest jednak zdefiniowany w ustawie. Z niejasności przepisów prawa w tym zakresie korzystają pośrednicy. Firmy reprezentujące twórców i organizacje zbiorowego zarządzania pobierają opłaty na wypadek ewentualnego naruszenia praw autorskich. Przy czym brak definicji celu dydaktycznego powoduje, że szkoły czują się zmuszone płacić gdyż nie są pewne, czy działania takie jak np. prowadzenie dyskusyjnego kółka filmowego dla uczniów realizuje cel edukacyjny czy nie.
Ponadto w wielu miejscowościach biblioteki publiczne często służą szkołom jako miejsca do realizacji zadań dydaktycznych. Podobnie działania edukacyjne są coraz ważniejszym aspektem pracy muzeów. Należy też uznać znaczącą rolę edukacyjną organizacji pozarządowych. Wszystkie powinny mieć one te same prawa w wykorzystywaniu dóbr kultury co edukatorzy i nauczyciele funkcjonujący w tradycyjnym systemie szkolnictwa. Dzisiejsze prawo stawia te instytucje i ich pracowników w gorszej sytuacji niż nauczycieli i szkoły. Prawo powinno równo traktować wszystkie instytucje publiczne i organizacje pozarządowe realizujące działania edukacyjne w sposób niekomercyjny.
Prawo nie nadąża za cyfryzacją polskiej edukacji, potrzebami wynikającymi z konieczności prowadzenia edukacji medialnej czy różnych form nauczania pozaszkolnego, takich jak edukacja domowa. Nie uwzględnia też rosnącej grupy podmiotów, które tworzą ofertę edukacyjną dla uczniów, ale także dorosłych w systemie edukacji przez całe życie (life-long learning).
Przeprowadzenie procesu zmierzającego do uregulowania w drodze zmiany ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz we współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej zakresu dozwolonego użytku edukacyjnego, uwzględniającego specyfikę nauczania z użyciem technologii cyfrowych (w szczególności w internecie) oraz wielość podmiotów oferujących kompleksowe doświadczenie edukacyjne w celach niekomercyjnych. Dodatkowo, niezbędne jest wyklarowanie definicji celu dydaktycznego.
Pobierz 2 postulat dla kultury
Pobierz 1 postulat dla kultury
Pobierz wszystkie 6 postulatów dla kultury
Pobierz 1 postulat dla kultury
Pobierz wszystkie 6 postulatów dla kultury
Przyjęcie roli podmiotu wspierającego rozkwit kultury wymaga pracy nad kompetencjami medialnymi uczestników kultury. Zadaniem resortu kultury jest prowadzenie programów i współpraca z ośrodkami, które kształtują te umiejętności oraz relację użytkownika z twórczością opartą na chęci wynagrodzenia twórcy.
Użytkownicy kultury nie realizują wielu swoich potrzeb i aspiracji zawodowych czy edukacyjnych ze względu na brak odpowiednich kompetencji. Kompetencje cyfrowe i medialne mają znaczenie funkcjonalne tj. nakierowane na zaspokajanie kluczowych potrzeb w różnych sferach życia. W aktywności kulturowej kluczowe kompetencje dotyczą nie tylko znajdywania treści w sieci, czy samodzielnego ich tworzenia, ale zrozumienia uwarunkowań prawnoautorskich.
Wielu Polaków żyje w przeświadczeniu, że prawo autorskie ogranicza możliwości przetwarzania i wykorzystywania wszystkich treści dostępnych w internecie. Niska znajomość takich zagadnień jak domena publiczna, licencjonowanie (także otwarte) treści, oraz prawa i obowiązki użytkowników to bariera w korzystaniu z Sieci.
Edukacja medialna jest także szansą na ugruntowanie postaw sprzyjających wynagradzaniu twórców przez ich publiczność. Badania Centrum Cyfrowego pokazują, że osoby chcące uczestniczyć w kulturze chcą także za nią płacić twórcom – to osoby kupujące dużo książek i chodzące do kina sięgają po darmowe treści w obiegach nieformalnych. Jest to szansa na uczestnictwo w kulturze, które godzi interesy twórców z potrzebą dostępności dóbr kultury jaką mają jej użytkownicy.
Resort kultury powinien wzmacniać wskazane wyżej trendy, poprzez umiejscowienie tych postulatów w strategii, rekomendacjach oraz w rzeczywistości regulacyjnej, którą tworzy poprzez wydawanie rozporządzeń i tworzenie programów współpracy i wspierania zadań publicznych. Współpraca z różnymi podmiotami, w tym resortami edukacji i cyfryzacji oraz NGO i wspieranie zadań publicznych powinny być zorientowane na edukowanie uczestników kultury w zakresie tego, z jakich dóbr kultury mogą korzystać nieodpłatnie, jak mogą dzielić się swoimi wytworami w otwartym systemie licencjonowania i jak mogą wynagradzać twórców gdy korzystają z dostępu do treści w sieci. Kwestie te powinny być kluczowym elementem programów nauczania edukacji medialnej zarówno w oświacie jak i w edukacji poza formalnej.
Pobierz 1 postulat dla kultury
Pobierz 6 postulatów dla kultury
W marcu tego roku sygnalizowaliśmy kłopoty z otwartością Naszego Elementarza, rządowego podręcznika do klas 1-szych. Jego twórcy mniej lub bardziej intencjonalnie użyli fotografii i grafik z agencji stockowych zamiast dzieł na otwartych licencjach, blokując tym samym jego swobodne i legalne modyfikowanie i udostępnianie. Wyraziliśmy wówczas obawę, że w projekcie e-podręczników może wystąpić podobny kłopot. Niestety się nie pomyliliśmy.
Poniżej prezentujemy stanowisko Koalicji Otwartej Edukacji, opublikowane w odpowiedzi na udostępnienie przez Ośrodek Rozwoju Edukacji 19 nowych e-podręczników. Wbrew temu, co można przeczytać na stronie e-podręczniki, nie jest to największy zbiór otwartych zasobów edukacyjnych w Polsce. Niestety, w obecnej postaci program e-podręczników może się okazać największym bublem otwartej edukacji, który przyćmi nawet problemy z „Naszym elementarzem”.
(Aktualizacja, 4 września 2015: na stronie KOED zostało opublikowane stanowisko ORE wyjaśniające część kwestii. ORE i KOED pracują obecnie nad wspólnym oświadczeniem).
Pobierz 6 postulatów dla kultury
W roku 2020 kultura, sektor kreatywny i instytucje kultury w pełni wejdą w erę cyfrową. Odbiorcy staną się w pełni uczestnikami kultury, co oznacza, że nie będą jedynie bierną publicznością podążającą za ofertą artystyczną i kulturalną. Ci prosumenci doświadczeń kulturalnych zainteresowani będą formą dialogu z artystami, instytucjami i pośrednikami.
Umiejętne stymulowanie trwałych, znaczących relacji pomiędzy odbiorcami, uczestnikami i twórcami kultury jest wyzwaniem strategicznym dla resortu kultury.
Naszych 6 postulatów co do roli państwa w rozwoju kultury na lata 2015-2020 to:
1 | Kompetencje medialne
2 | Dozwolony użytek edukacyjny
3 | Wspieranie digitalizacji
4 | Przejrzystość przepływów finansowych
5 | Sprawiedliwy mechanizm egzekwowania praw
6 | Zabezpieczenie społeczne twórców
Uzasadnienie oraz propozycje wprowadzenia w życie 6 postulatów dla kultury przekazaliśmy komitetom wyborczym w związku z nadchodzącymi wyborami do Parlamentu. Każdy z postulatów omówimy także na naszym blogu.
W zeszłym tygodniu, przez dwa dni gościliśmy wyjątkową grupę przedstawicieli organizacji prowadzących lub przymierzających się do prowadzenia repozytoriów otwartych zasobów edukacyjnych. Naszym zamiarem było zebranie w jednym miejscu ludzi z dużym doświadczeniem w tym temacie oraz takich, którzy mogą z tego doświadczenia czerpać. Do stołu zatem zasiedliśmy z gośćmi z Norwegii, Belgii, Niemiec, Czech i Rumunii.
Jak to robią Norwegowie…
Najciekawsze podczas tych dwóch dni było zdecydowanie zderzenie dwóch dużych projektów z Norwegii i Belgii. Norwegian Digital Learning Arena (NDLA) to organizacja prowadząca repozytorium powstałe za pieniądze pochodzące z rządowych dotacji na digitalizację szkół przekazywaną corocznie samorządom. Każdy z nich wydaje 20% tej dotacji na platformę, a pozostałe 80% na zakup sprzętu do szkół i tradycyjnych pomocy naukowych, w tym podręczników. Platforma NDLA przeznaczona jest dla nauczycieli i uczniów szkół średnich i zawiera w pełni darmowe, otwarte elektroniczne materiały do ponad 50 przedmiotów. W modelu tym zdecydowano się na zamawianie na rynku wysokiej jakości materiałów edukacyjnych (ok 60% budżetu jest wydawane na materiały pisane przez wyselekcjonowanych nauczycieli oraz zawodowych autorów materiałów edukacyjnych), a także na skupywanie z rynku praw do niektórych istniejących utworów komercyjnych (np. filmu Hobbit). Także użytkownicy mają możliwość tworzenia i dzielenia się swoimi zasobami. Według NDLA, 98% norweskich nauczycieli wie o platformie, a ponad 60% jej używa (w tym 50% często). (więcej…)
Media podchwyciły na nowo temat naszego raportu „Polskie organizacje zarządzania zbiorowego i ich dane finansowe” – cieszymy się z tego. Uważna lektura wstępu do raportu pozwala stwierdzić, że traktujemy ten dokument jako głos otwierający dyskusję. To ważne, że media uznały, że warto by ona się toczyła.
Kluczowe wątki w dyskusji o OZZ
Patryk Słowik z „Dziennika Gazety Prawnej” zauważa w piątkowym obszernym tekście „ZAIKS chomikuje pieniądze twórców”, że nakładające się niejasności w raportach rodzą podejrzenia o konflikt interesów – OZZ mogą zyskiwać na tym, że przetrzymują jak najdłużej pieniądze, a artystom zależy na tym, by trafiały one jak najszybciej do nich. Jakub Styczyński z portalu Fine Tune podkreśla, że artystom nie podoba się sytuacja, w której ich artystyczne dokonania nie powinny służyć jako pretekst do gromadzenia kapitału kogoś innego.
Kultura jest naszym wspólnym dobrem. Rozmowa o zasobach, które mają ją wspierać, jest wyrazem troski o to dobro narodowe ale także realizacją prawa obywateli do uczestnictwa w debacie publicznej o ważnych dla nich sprawach.
Z początkiem lipca ZAiKS, najstarsza i najzasobniejsza organizacja tego typu, urządziła publiczną prezentację raportu za 2014 r. Ten raport, jak i raporty pozostałych OZZ uważnie przejrzymy. Przeanalizujemy też pojawiającą się w dyskusji koncepcję, jakoby OZZ funkcjonowały tak jak bank, który wykazuje w swoich sprawozdaniach środki zdeponowane przez klientów, chociaż nie są one jego własnością. Pamiętajmy jednak, jak szczególnemu nadzorowi podlegają banki. Jeśli OZZ chcą być podobnie traktowane, postulujemy, żeby organ nadzorujący – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – uregulował w jaki sposób OZZ powinny dysponować odsetkami i zakumulowanymi we wcześniejszych latach środkami.
Wiele bowiem wskazuje na to, że w tej chwili OZZ mają dowolność w zarządzaniu tymi zasobami i wykorzystują je w oderwaniu od swojego podstawowego celu statutowego jakim jest redystrybucja pieniędzy z rynku do artystów.
Przejrzystość jest kluczowa
Jakość i przejrzystość mechanizmów redystrybucji środków jest kluczowym czynnikiem wpływającym na obiegi treści kultury i związane z tym zarobki twórców. Przyjrzenie się jak radzą sobie z przejrzystością organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (tzw. OZZ), które są ważnym uczestnikiem ekosystemu wspierania twórczości, było motywacją dla stworzenia raportu “Polskie organizacje zarządzania zbiorowego i ich dane finansowe”.
Ministerstwo zobowiązało OZZ do publikowania sprawozdań finansowych dopiero w 2010 r. Wcześniej transparentność tych organizacji była ograniczona. Nie ma znaczenia, że raporty finansowe za lata 2010-2013 mają inny zakres niż ten, który przewidziany jest dla OZZ za rok 2014. Tak czy inaczej są to oficjalne dokumenty finansowe tych organizacji i nie tracą one swojego statusu przez to, że ich forma za chwilę się zmieni.
Metodologia naszego badania zakłada zbadanie ile można się dowiedzieć właśnie z dostępnych publicznie sprawozdań finansowych. Jeśli rezultat rozczarowuje OZZ, mogą one w przyszłości upublicznić więcej mających istotne znaczenie danych w informacji dodatkowej. Ta część sprawozdania stworzona jest po to, by każdy podmiot mógł uszczegółowić swoje sprawozdanie w sposób oddający specyfikę jego funkcjonowania. My chętnie przeanalizujemy sprawozdania za 2014 r. żeby zobaczyć, na ile ich zmieniona forma sprzyja przejrzystości OZZ. Nie zawahamy się wystawić laurki tej organizacji, która jasno i zrozumiale przedstawi swoje przepływy.
Trudna rozmowa z OZZ
Nie zgłosiliśmy się do OZZ po dodatkowe informacje w trakcie przygotowywania raportu ponieważ uważamy, że nie może być tak, że istotne dla funkcjonowania sektora kultury organizacje stają się w pełni przejrzyste tylko wtedy, gdy organizacja społeczna zwróci się do nich o inaczej niedostępne dane.
Wreszcie, trudno jest nam zrozumieć pewną kuriozalną prawidłowość – ilekroć organizacje społeczne podnoszą kwestię przejrzystości przepływów finansowych w kulturze, oskarża się nas o “szkodzenie kulturze narodowej”. Kultura jest naszym wspólnym dobrem. Rozmowa o zasobach, które mają ją wspierać, jest wyrazem troski o to dobro narodowe ale także realizacją prawa obywateli do uczestnictwa w debacie publicznej o ważnych dla nich sprawach. Tylko tak możemy zmienić system, aby dawał większe zwroty społeczne.
autorzy tekstu: Anna Mazgal, Jan Strycharz
W piątkowej Gazecie Wyborczej ukazał się tekst na temat Polony, który roztaczał przed czytelnikami – zupełnie z resztą słusznie – wizję nieprzebranego bogactwa, jakie znaleźć można w cyfrowym archiwum Biblioteki Narodowej. Cieszy nas to bardzo, ponieważ mamy równie dobre i pełne entuzjazmu nastawienie do wszystkiego, co pokazuje (i komentuje) Polona.
Jednocześnie, w artykule zabrało informacji na temat możliwości ponownego wykorzystywania (re-use) zasobów z tej pasjonującej kolekcji, bez którego nasz entuzjazm jest co najmniej niepełny. Bo to, że Polona pokazuje nam prawdziwe rarytasy – to jedno, a to, że z części z nich możemy z nich korzystać dla własnych potrzeb i w sposób, jaki nam własna kreatywność (lub pragmatyczność) dyktuje – to drugie. I właśnie to drugie sprawia, że to pierwsze jest jeszcze bardziej ekscytujące.
Dodatkowym powodem, dla którego warto o tym mówić głośno i szeroko jest to, że wciąż niewiele osób wie, że takie możliwości istotnie są w ich zasięgu. Jest to jeden z czynników odpowiedzialnych za wciąż niewielką skalę wykorzystania zdigitalizowanych zasobów dziedzictwa udostępnionych na wolnych licencjach lub znajdujących się w Domenie Publicznej.
Oczywiście, jeśli chodzi o bariery dla re-use’u, nie sama niewiedza jest wszystkiemu winna – powodów jest więcej. Sporo miejsca na ich analizę poświęciła kiedyś na swoim blogu Melissa Terras, dyrektorka UCL Centre for Digital Humanities. Wśród najważniejszych czynników stających na drodze swobodnemu przetwarzaniu cyfrowych zasobów kultury, wymieniła ona:
– brak przejrzystych oznaczeń statusu prawnego zasobów,
– niewystarczająco dobrą jakość udostępnianych zasobów (aby naprawdę móc zrobić z nich użytek, przydałoby się przynajmniej 300 dpi),
– mało przyjazne użytkownikom interfejsy,
– trudności z przeszukiwaniem masy zdigitalizowanych zasobów.
W swoich rekomendacjach dla instytucji, Melissa Terras podkreśla też, że receptą na ostatni z kłopotów może być kuratorowanie i porządkowanie zasobów w kolekcje tematyczne, a następnie „wyciąganie ich na wierzch”, tak, aby odbiorcy mogli z łatwością do nich trafić.
Wielu instytucjom przydałaby się lektura rekomendacji i apelu Melissy Terras, bo – choć zeszłoroczne – nie zdezaktualizowały się.
A Polona? Polona już to wie. Więc jeśli Wy wiecie już o Polonie, to niech nie zraża Was fakt, że nie było o tym mowy w Gazecie Wyborczej i używajcie sobie, do woli.
Trwająca nowelizacja prawa autorskiego była szansą na rozszerzenie dozwolonego użytku edukacyjnego. Pozwala na to prawo unijne, które nie ogranicza swobody korzystania z utworów do celów edukacyjnych, o ile zajęcia prowadzone są w celach niekomercyjnych.
Projekt ustawy o zmianie prawa autorskiego przedstawiony jesienią ubiegłego roku był krokiem naprzód wobec obecnych regulacji. W konsultacjach projektu ustawy Ministerstwo Edukacji Narodowej zgłosiło propozycję, aby zakres dozwolonego użytku w oświacie obejmował całość działań prowadzonych w instytucjach oświatowych, w tym w muzeach, bibliotekach i innych instytucjach i organizacjach. Jednak pod naporem organizacji zbiorowego zarządzania i stowarzyszeń twórców w wersji ustawy, która trafiła do Sejmu zmiany te nie zostały uwzględnione – tak w skrócie potyczki z rozszerzeniem dozwolonego użytku edukacyjnego opisuje Katarzyna Rybicka.
Jeśli nowelizacja przejdzie w obecnym kształcie, to jedynie nauczyciele w murach szkoły będą mogli wykorzystywać swobodnie utwory chronione prawem autorskim do celów edukacyjnych. Mając na uwadze wspieranie edukacji realizowanej przez różne instytucje i organizacje, tym ważniejsze jest więc wspieranie otwartych zasobów edukacyjnych.
Oczywiście z różnych względów wiele materiałów niezbędnych w edukacji będzie zawsze objętych ochroną monopolu prawnoautorskiego i dozwolony użytek edukacyjny, ze wszystkimi jego ograniczeniami, będzie jedyną możliwością, by z takich zasobów skorzystać. Jednak nie istnieją żadne przeszkody prawne, aby finansowane ze środków publicznych materiały edukacyjne udostępniane były na wolnych licencjach. Nie ma też powodów, by nie nadać większego priorytetu, w ramach systemu edukacji, dystrybuowaniu i upowszechnianiu otwartych zasobów. Uczynienie otwartych zasobów standardem w przypadku finansowania publicznego jest kwestią zmian przede wszystkim w zakresie polityki edukacyjnej i dysponowania środkami publicznymi – nie są konieczne zmiany natury legislacyjnej (a w szczególności zmiany ustawy o prawie autorskim). Można to osiągnąć na przykład poprzez:
Większość zaproponowanych powyżej zmian nie wymaga zmian legislacyjnych i możliwa jest do wprowadzenia poprzez zmiany w rozporządzeniach, lub nawet poprzez decyzje z zakresu kształtowania polityki finansowania publicznego.
