Instytucje kultury w czasach zarazy
Globalna epidemia COVID-19 sprawiła, że instytucje kultury zmuszone zostały do zamknięcia drzwi dla publiczności. Wskutek tego obserwowaliśmy gwałtowne poszerzenie się oferty kulturalnej online. Jednak to niejedyna zmiana, która musiała dokonać się w instytucjach
Globalna epidemia COVID-19 sprawiła, że instytucje kultury zmuszone zostały do zamknięcia drzwi dla publiczności. Wskutek tego obserwowaliśmy gwałtowne poszerzenie się oferty kulturalnej online. Jednak to niejedyna zmiana, która musiała dokonać się w instytucjach – wraz z zamknięciem drzwi także dla pracowników pojawiła się konieczność weryfikacji i zmiany sposobu (a czasem i kultury) pracy, przemyślenia formatów działań i wypracowania nowych sposobów budowania relacji z odbiorcami. Być może z tego niewątpliwie trudnego doświadczenia wyciągnąć możemy wnioski, które zostaną z instytucjami kultury na przyszłość: przede wszystkim dotyczące ich transformacji cyfrowej oraz bardziej zrównoważonych modeli działania.
Gwałtowny rozwój kultury cyfrowej
Dane dotyczące światowych muzeów wskazują, że działania online, a zwłaszcza obecność instytucji w mediach społecznościowych, znacząco wzrosła w porównaniu z czasem sprzed pandemii. Według danych ICOM, 15% muzeów deklarowało wzrost działań spod znaku komunikacji cyfrowej, a połowa – działań w mediach społecznościowych. Obserwując przyspieszony przyrost możliwych aktywności kulturalnych online u początków lockdownu, trudno było nie zadawać sobie pytania o to, jak wiele osób i jak długo (biorąc pod uwagę wyzwania związane z pracą i edukacją zdalną) będzie w stanie tę ofertę konsumować.
Lev Manovich w swoich przewidywaniach z połowy marca zapowiadał, że po okresie pracy, edukacji, rozrywki i socjalizacji, która z przymusu odbywała się online, nadejdzie głód aktywności w przestrzeni fizycznej, relacji z innymi i w ich bezpośredniej obecności. Oznacza to, że po zmierzeniu się z koniecznością skonstruowania (w przypadku niektórych instytucji – niemal od zera) oferty aktywności online, instytucje, chcąc wyjść naprzeciw potrzebom swoich odbiorców, staną przed nowym wyzwaniem, którym będzie zaspokojenie tego głodu i jednoczesne działanie w ramach wciąż obowiązujących restrykcji.
Autor: Studio Lekko
Jednocześnie okres wzmożonej intensywności w sieci dla wielu instytucji mógł stanowić cenną lekcję i ważne doświadczenie, z którego wnioski przełożyć się mogą na zmianę kultury pracy i sposobów budowania relacji z publicznością. Dla wielu instytucji był to bowiem pierwszy eksperyment z organizowaniem pracy zdalnej. Zaś długofalowo zmiany wywołane przez pandemię mogą wesprzeć proces transformacji cyfrowej wielu instytucji. O ile będą miały dość zasobów, by sobie tego rodzaju proces pozwolić.
Lockdown – nie dla wszystkich tylko na chwilę
W kwietniu niemal wszystkie muzea na świecie były zamknięte i – jak podaje International Council of Museums (ICOM) – dla ponad jednej dziesiątej muzeów przymusowe zamknięcie spowodowane pandemią oznaczać może zamknięcie na zawsze. Z badań przeprowadzonych przez NEMO (Network of European Museum Organisations) wynika, że sytuacja w Europie jest nieco lepsza, ale nie są to znaczące różnice. Przy spadku turystyki o 50–70% europejskie instytucje stracą znaczną część swoich przychodów ze sprzedaży biletów czy sklepów muzealnych etc. To oznacza, że instytucje zmuszone będą ograniczyć ofertę, a co za tym idzie – także zatrudnienie.
O ile sytuacja osób zatrudnionych na stałe w instytucjach może okazać się dość stabilna, o tyle niewątpliwie najbardziej ucierpią osoby współpracujące z instytucjami na umowach cywilnoprawnych. Jak wynika z danych prezentowanych przez ICOM, niemal wszystkie muzea na całym świecie deklarują konieczność ograniczenia swojej działalności z powodu konsekwencji pandemii, zaś prawie jedna trzecia z nich musi ograniczyć liczbę personelu.
Nowe sposoby pracy i współpracy
Niewątpliwie pandemia COVID-19 wymusza na instytucjach kultury zmianę formatów działań – na bardziej kameralne (by możliwe było zachowanie dystansu), hybrydowe (łączące możliwość uczestnictwa online i fizycznie w siedzibie instytucji), mniej kosztowne w przygotowaniu i produkcji (ze względu na ograniczenia budżetowe).
Konieczność prowadzenia działań online i pracy zdalnej stanowiła dla wielu instytucji przymusowy, przyspieszony kurs transformacji cyfrowej, jednak obecnie kluczowe jest, aby procesy cyfryzacji instytucji nie miały jedynie postaci doraźnej reakcji na trudne okoliczności, ale zaczęły przybierać kształt wynikający z długofalowej, strategicznej wizji rozwoju. Niezwykle istotne jest także wspieranie rozwoju kompetencji cyfrowych pracowników sektora kultury i zmiana sposobów pracy i komunikacji wewnętrznej na takie, które sprzyjają efektywnej zespołowej pracy zdalnej.
Doświadczenie z działalności prowadzonej w ostatnich miesiącach wyłącznie online ma szansę stanowić dla instytucji okazję do lepszego poznania i zrozumienia grup docelowych instytucji i wypracowania nowych sposobów komunikacji i interakcji z publicznością – zarówno online, jak i offline – także publicznością z najbliższego otoczenia. Wreszcie, wobec ograniczonych zasobów, instytucje mają szansę wypracować nowe sposoby współpracy i współdziałania, które mogą przełożyć się na bardziej zrównoważony i odpowiedzialny sposób działania instytucji (m.in poprzez inicjowanie wymieniania się sprzętem, elementami architektury wystaw i zasobami niezbędnymi do realizowania programu).
Autor: Studio Lekko
Doświadczenie lockdownu – gdy większość aktywności instytucji odbywała się poza budynkiem instytucji i w sposób wykorzystujący zmniejszoną ilość zasobów – sprzyjało dyskusjom na temat ekologizacji instytucji, zarówno w Polsce, jak i na świecie. We wszystkich wspomnianych obszarach za sprawą pandemii COVID-19 instytucje kultury napotykają wyzwania, które mogą stanowić również szansę na zmianę dotychczasowych praktyk i sposobów działania. Nie będzie to jednak możliwe bez strategicznej, długofalowej wizji rozwoju tych instytucji i roli społecznej, którą mogą odgrywać w przyszłości.
Artykuł stanowi fragment reportu Cyfrowe stany przejściowe. Monitoring społeczeństwa cyfrowego marzec-czerwiec 2020. Raport został opublikowany w ramach projektu SpołTech.
