Stanowisko Centrum Cyfrowego w kwestii komunikatu KE ws. treÅ›ci na jednolitym rynku cyfrowym

Centrum Cyfrowe Projekt:Polska wzięło udziaÅ‚ w konsultacjach spoÅ‚ecznych ogÅ‚oszonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kwestii komunikatu Komisji Europejskiej z dnia 18 grudnia 2012 roku w sprawie treÅ›ci na jednolitym rynku cyfrowym (COM (2012) 789). Poniżej przedstawiamy treść naszego stanowiska.

Pobierz PDF

Stanowisko Centrum Cyfrowego Projekt: Polska w kwestii komunikatu Komisji Europejskiej z dnia 18 grudnia 2012 roku w sprawie treÅ›ci na jednolitym rynku cyfrowym (COM (2012) 789)

W odpowiedzi na konsultacje spoÅ‚eczne dotyczÄ…ce komunikatu Komisji Europejskiej z dnia 18 grudnia 2012 roku w sprawie treÅ›ci na jednolitym rynku cyfrowym (COM (2012) 789) przesyÅ‚am stanowisko Centrum Cyfrowego Projekt: Polska. JesteÅ›my organizacjÄ… zajmujÄ…cÄ… siÄ™ prawem autorskim z perspektywy interesu publicznego, również jesteÅ›my głównym partnerem projektu Creative Commons Polska, promujÄ…cego dobrowolne modele licencyjne sÅ‚użące dzieleniu siÄ™ treÅ›ciami.

Centrum Cyfrowe przyjęło z zadowoleniem grudniowÄ… decyzjÄ™ Komisji Europejskiej o rozpoczÄ™ciu prac nad reformÄ… prawa autorskiego, tak by speÅ‚niaÅ‚o ono swoje cele w cyfrowej rzeczywistoÅ›ci. Doceniamy również podejÅ›cie Komisji, wedÅ‚ug której nowoczesny system prawa autorskiego powinien jednoczeÅ›nie gwarantować ochronÄ™ praw i wynagrodzenie posiadaczy praw, zapewniać dostÄ™pność treÅ›ci dla użytkowników koÅ„cowych i wspierać powstawanie nowych modeli biznesowych. Takie zrównoważone podejÅ›cie wydaje nam siÄ™ dużo bardziej wskazane od alternatyw kÅ‚adÄ…cych – w sposób tradycyjny – nacisk wyłącznie na prawa twórców.

JednoczeÅ›nie komunikat COM (2012) 789 kÅ‚adzie nacisk na perspektywÄ™ rynkowÄ…, traktujÄ…c prawo autorskie jako narzÄ™dzie wspierajÄ…ce europejskÄ… gospodarkÄ™ cyfrowÄ…. To perspektywa uzasadniona z perspektywy priorytetów unijnych. Jednak pragniemy podkreÅ›lić, że równie istotne jest patrzenie na prawo autorskie z perspektywy interesu publicznego, realizowanego w szczególnoÅ›ci przez instytucje publiczne. Nowe sposoby dostarczania, tworzenia i rozpowszechniania treÅ›ci, a także tworzenia wartoÅ›ci na ich podstawie majÄ… dzisiaj coraz częściej charakter niekomercyjny, oddolny lub obywatelski. We wspomnianej w komunikacie Europejskiej agendzie cyfrowej obok dziaÅ‚aÅ„ wspierajÄ…cych rynek cyfrowy znajdujÄ… siÄ™ też na przykÅ‚ad dziaÅ‚ania dotyczÄ…ce otwartoÅ›ci europejskiej nauki. Warto przy tym pamiÄ™tać, że także pozarynkowe, niekomercyjne obiegi generujÄ… treÅ›ci, które mogÄ… być wykorzystywane na rynku i sÅ‚użyć tworzeniu wartoÅ›ci.

Uznajemy chęć Komisji, by poprzez dwutorowy proces rozwiÄ…zać w krótkim okresie czasu kwestie bieżące i jednoczeÅ›nie rozpocząć dÅ‚uższy proces reformy prawa autorskiego. Stoimy jednak na stanowisku, że zbyt wÄ…skie zdefiniowanie ram dialogu z interesariuszami – tak by obejmowaÅ‚ jedynie rozwiÄ…zania oparte na licencjonowaniu treÅ›ci – nie pozwoli znaleźć satysfakcjonujÄ…cych rozwiÄ…zaÅ„ dla czterech kwestii okreÅ›lonych w komunikacie. Mechanizmy licencyjne znajdujÄ… zastosowanie w pewnych wypadkach, szczególnie dotyczÄ…cych regulowania relacji miÄ™dzy dwoma podmiotami komercyjnymi. MogÄ… sÅ‚użyć na przykÅ‚ad usprawnieniu dostÄ™pnoÅ›ci komercyjnych treÅ›ci w postaci cyfrowej oraz utworzenia jednolitego rynku tych treÅ›ci w Europie. Jednak w wielu wypadkach rozwiÄ…zania, które mogÄ… zostać wypracowane w takim procesie bÄ™dÄ… sÅ‚użyć jedynie utrzymaniu inercji prawnej, która stworzyÅ‚a problemy, nad rozwiÄ…zaniem których pragnie pracować Komisja. Mechanizmy licencyjne sÄ… nieskuteczne szczególnie w sytuacji, gdy obie strony nie dysponujÄ… podobnÄ… siłą negocjacyjnÄ… – jak to ma miejsce w przypadku negocjacji dużych podmiotów komercyjnych z instytucjami publicznymi lub osobami fizycznymi. W takich wypadkach mechanizmy licencyjne nie chroniÄ… interesu publicznego. Tego rodzaju przypadki dotyczÄ… miÄ™dzy innymi bibliotek i zostaÅ‚y przez opisane w „Analizie prawnej przepisów prawa autorskiego dotyczÄ…cych bibliotek”, opublikowanej w styczniu 2013 roku przez Centrum Cyfrowe.

Dodatkowo, takie podejÅ›cie daje sygnaÅ‚ PaÅ„stwom czÅ‚onkowskim, by także nie pracowaÅ‚y nad zmianami legislacyjnymi – które mogÅ‚yby sÅ‚użyć miÄ™dzy innymi harmonizacji prawa w stronÄ™ jednolitego europejskiego rynku. Ta kwestia jest szczególnie istotna w Å›wietle zeszÅ‚orocznych warsztatów nad reformÄ… prawa autorskiego, współorganizowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, oraz prac zespoÅ‚u profesorskiego, zleconych przez Ministerstwo. Zarówno zespół profesorski jak i warsztaty wypracowaÅ‚y propozycje reform, które wykraczajÄ… poza kwestie licencyjne i proponujÄ… reformy prawa autorskiego. Stoimy na stanowisku, że z tej perspektywy Polska powinna opowiadać siÄ™ także za zmianami legislacyjnymi na poziomie europejskim.

W zwiÄ…zku z tym istotna wydaje nam siÄ™ wypowiedź Komisarz Neelie Kroes, która w swoim wystÄ…pieniu podczas debaty 4 lutego stwierdziÅ‚a, iż być może w niektórych sytuacjach okaże siÄ™, że licencje nie sÄ… rozwiÄ…zaniem. Uważamy, że rozpoczÄ™ty obecnie dialog interesariuszy „Licencjonowanie w Europie” powinien przynajmniej diagnozować wady rozwiÄ…zaÅ„ licencyjnych i oceniać w szczególnoÅ›ci z perspektywy dozwolonego użytku (tak publicznego jak i prywatnego) oraz interesu publicznego. Stoimy na stanowisku, że w wielu przypadkach nieuniknione bÄ™dzie uwzglÄ™dnienie rozwiÄ…zaÅ„ alternatywnych wobec modelu licencyjnego. Pragniemy podkreÅ›lić, że już dzisiaj w paÅ„stwach czÅ‚onkowskich toczÄ… siÄ™ dyskusje miÄ™dzy innymi nad rozszerzeniem zakresu dozwolonego użytku. Szczególnie warte uwagi sÄ… prezentowane w Holandii i Wielkiej Brytanii rozwiÄ…zania dotyczÄ…ce wprowadzenia otwartej normy w ramach dozwolonego użytku. Pragniemy również odnotować prowadzone w tym zakresie prace w skali globalnej, szczególnie w ramach Global Network on Flexible Copyright Limitations and Exceptions.

Poniżej prezentujemy pokrótce uwagi dla czterech kwestii bÄ™dÄ…cych przedmiotem ustrukturyzowanego dialogu „Licencjonowanie w Europie”. Przedstawiciele Centrum Cyfrowego Projekt: Polska uczestniczÄ… w tym procesie z ramienia europejskiego stowarzyszenia Communia, w ramach grupy roboczej nr 4, dotyczÄ…cej eksploracji tekstów i danych.

1) dostÄ™p transgraniczny i możliwość przenoszenia usÅ‚ug

Jednym z mechanizmów skutecznie umożliwiajÄ…cych zapewnienie jednolitego, transgranicznego dostÄ™pu do treÅ›ci sÄ… wolne licencje (m.in. licencje Creative Commons Uznanie autorstwa, Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach, czy Creative Commons Zero). Licencje takie znajdujÄ… zastosowanie w szczególnoÅ›ci w odniesieniu do zasobów finansowanych publicznie – i mogÄ… być stosowane w unijnych inicjatywach otwartego dostÄ™pu do zasobów naukowych lub otwartych zasobów edukacyjnych. Równie istotne z punktu widzenia dostÄ™pnoÅ›ci treÅ›ci wysokiej jakoÅ›ci sÄ… dziaÅ‚ania dotyczÄ…ce zasobów znajdujÄ…cych siÄ™ w domenie publicznej, przede wszystkim zasobów dziedzictwa kulturowego. W ich wypadku nie jest niezbÄ™dne – a jest wrÄ™cz niewskazane – stosowanie mechanizmów licencyjnych. OkreÅ›lone zmiany prawne mogÅ‚yby wzmocnić europejskÄ… domenÄ™ publicznÄ…, odsyÅ‚amy w tej kwestii do Rekomendacji Stowarzyszenia Communia oraz naszego stanowiska w sprawie reformy prawa autorskiego.

2) treÅ›ci wytworzone przez użytkowników (user generated content) oraz udzielanie licencji użytkownikom korzystajÄ…cym z materiałów chronionych na niewielkÄ… skalÄ™

Pragniemy podkreÅ›lić sztuczność wyróżnienia treÅ›ci tworzonych przez użytkowników (user generated content) jako specyficznego rodzaju treÅ›ci – choć zgadzamy siÄ™, że aktywność użytkowników koÅ„cowych treÅ›ci komercyjnych, polegajÄ…ca w szczególnoÅ›ci na ich przetwarzaniu, powinna zostać lepiej uregulowana. W wielu wypadkach tworzenie takich utworów zależnych to dziaÅ‚anie o charakterze artystycznym, forma parodii lub satyry, czy sposób na wyrażanie poglÄ…dów politycznych. W takich wypadkach zasadne naszym zdaniem jest objÄ™cie ich dozwolonym użytkiem.

3) sektor audiowizualny i instytucje odpowiedzialne za dziedzictwo kulturowe

Prace w tym obszarze powinny obejmować nie tylko treÅ›ci sektora audiowizualnego, ale także inne formy dziedzictwa kulturowego. Prace nad tym obszarem powinny być rozszerzone o wszelkie materiaÅ‚y znajdujÄ…ce siÄ™ w instytucjach dziedzictwa kulturowego, a które sÄ… „poza obiegiem dystrybucyjnym na zasadzie dowolnoÅ›ci”. Stoimy na stanowisku, że chcÄ…c zapewnić odpowiednie ramy dziaÅ‚ania instytucji publicznych (w imiÄ™ interesu publicznego) i majÄ…c na uwadze harmonizacjÄ™ tych ram w skali europejskiej, najskuteczniejszymi rozwiÄ…zaniami sÄ… wyjÄ…tki i ograniczenia prawa autorskiego.

4) eksploracja tekstów i danych (text and data mining)

Kwestia eksploracji tekstów i danych wykracza poza wykorzystywanie publikacji i danych naukowych. W wielu wypadkach, szczególnie w przypadku wykorzystywania treÅ›ci dostÄ™pnych w otwartym internecie, zidentyfikowanie posiadaczy praw (niezbÄ™dne dla zastosowania rozwiÄ…zaÅ„ licencyjnych) jest trudne lub wrÄ™cz niemożliwe. Należy również zanalizować doÅ›wiadczenia paÅ„stw (w szczególnoÅ›ci porównać z EuropÄ… korzyÅ›ci ekonomiczne), w których eksploracja tekstów i danych mieÅ›ci siÄ™ w zakresie dozwolonego użytku.