Stanowisko Centrum Cyfrowego w kwestii komunikatu KE ws. treści na jednolitym rynku cyfrowym
Centrum Cyfrowe Projekt:Polska wzięło udział w konsultacjach społecznych ogłoszonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kwestii komunikatu Komisji Europejskiej z dnia 18 grudnia 2012 roku w sprawie treści na jednolitym rynku cyfrowym (COM (2012) 789). Poniżej przedstawiamy treść naszego stanowiska.
Stanowisko Centrum Cyfrowego Projekt: Polska w kwestii komunikatu Komisji Europejskiej z dnia 18 grudnia 2012 roku w sprawie treści na jednolitym rynku cyfrowym (COM (2012) 789)
W odpowiedzi na konsultacje społeczne dotyczące komunikatu Komisji Europejskiej z dnia 18 grudnia 2012 roku w sprawie treści na jednolitym rynku cyfrowym (COM (2012) 789) przesyłam stanowisko Centrum Cyfrowego Projekt: Polska. Jesteśmy organizacją zajmującą się prawem autorskim z perspektywy interesu publicznego, również jesteśmy głównym partnerem projektu Creative Commons Polska, promującego dobrowolne modele licencyjne służące dzieleniu się treściami.
Centrum Cyfrowe przyjęło z zadowoleniem grudniowÄ… decyzjÄ™ Komisji Europejskiej o rozpoczÄ™ciu prac nad reformÄ… prawa autorskiego, tak by speÅ‚niaÅ‚o ono swoje cele w cyfrowej rzeczywistoÅ›ci. Doceniamy również podejÅ›cie Komisji, wedÅ‚ug której nowoczesny system prawa autorskiego powinien jednoczeÅ›nie gwarantować ochronÄ™ praw i wynagrodzenie posiadaczy praw, zapewniać dostÄ™pność treÅ›ci dla użytkowników koÅ„cowych i wspierać powstawanie nowych modeli biznesowych. Takie zrównoważone podejÅ›cie wydaje nam siÄ™ dużo bardziej wskazane od alternatyw kÅ‚adÄ…cych – w sposób tradycyjny – nacisk wyłącznie na prawa twórców.
Jednocześnie komunikat COM (2012) 789 kładzie nacisk na perspektywę rynkową, traktując prawo autorskie jako narzędzie wspierające europejską gospodarkę cyfrową. To perspektywa uzasadniona z perspektywy priorytetów unijnych. Jednak pragniemy podkreślić, że równie istotne jest patrzenie na prawo autorskie z perspektywy interesu publicznego, realizowanego w szczególności przez instytucje publiczne. Nowe sposoby dostarczania, tworzenia i rozpowszechniania treści, a także tworzenia wartości na ich podstawie mają dzisiaj coraz częściej charakter niekomercyjny, oddolny lub obywatelski. We wspomnianej w komunikacie Europejskiej agendzie cyfrowej obok działań wspierających rynek cyfrowy znajdują się też na przykład działania dotyczące otwartości europejskiej nauki. Warto przy tym pamiętać, że także pozarynkowe, niekomercyjne obiegi generują treści, które mogą być wykorzystywane na rynku i służyć tworzeniu wartości.
Uznajemy chęć Komisji, by poprzez dwutorowy proces rozwiÄ…zać w krótkim okresie czasu kwestie bieżące i jednoczeÅ›nie rozpocząć dÅ‚uższy proces reformy prawa autorskiego. Stoimy jednak na stanowisku, że zbyt wÄ…skie zdefiniowanie ram dialogu z interesariuszami – tak by obejmowaÅ‚ jedynie rozwiÄ…zania oparte na licencjonowaniu treÅ›ci – nie pozwoli znaleźć satysfakcjonujÄ…cych rozwiÄ…zaÅ„ dla czterech kwestii okreÅ›lonych w komunikacie. Mechanizmy licencyjne znajdujÄ… zastosowanie w pewnych wypadkach, szczególnie dotyczÄ…cych regulowania relacji miÄ™dzy dwoma podmiotami komercyjnymi. MogÄ… sÅ‚użyć na przykÅ‚ad usprawnieniu dostÄ™pnoÅ›ci komercyjnych treÅ›ci w postaci cyfrowej oraz utworzenia jednolitego rynku tych treÅ›ci w Europie. Jednak w wielu wypadkach rozwiÄ…zania, które mogÄ… zostać wypracowane w takim procesie bÄ™dÄ… sÅ‚użyć jedynie utrzymaniu inercji prawnej, która stworzyÅ‚a problemy, nad rozwiÄ…zaniem których pragnie pracować Komisja. Mechanizmy licencyjne sÄ… nieskuteczne szczególnie w sytuacji, gdy obie strony nie dysponujÄ… podobnÄ… siłą negocjacyjnÄ… – jak to ma miejsce w przypadku negocjacji dużych podmiotów komercyjnych z instytucjami publicznymi lub osobami fizycznymi. W takich wypadkach mechanizmy licencyjne nie chroniÄ… interesu publicznego. Tego rodzaju przypadki dotyczÄ… miÄ™dzy innymi bibliotek i zostaÅ‚y przez opisane w „Analizie prawnej przepisów prawa autorskiego dotyczÄ…cych bibliotek”, opublikowanej w styczniu 2013 roku przez Centrum Cyfrowe.
Dodatkowo, takie podejÅ›cie daje sygnaÅ‚ PaÅ„stwom czÅ‚onkowskim, by także nie pracowaÅ‚y nad zmianami legislacyjnymi – które mogÅ‚yby sÅ‚użyć miÄ™dzy innymi harmonizacji prawa w stronÄ™ jednolitego europejskiego rynku. Ta kwestia jest szczególnie istotna w Å›wietle zeszÅ‚orocznych warsztatów nad reformÄ… prawa autorskiego, współorganizowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, oraz prac zespoÅ‚u profesorskiego, zleconych przez Ministerstwo. Zarówno zespół profesorski jak i warsztaty wypracowaÅ‚y propozycje reform, które wykraczajÄ… poza kwestie licencyjne i proponujÄ… reformy prawa autorskiego. Stoimy na stanowisku, że z tej perspektywy Polska powinna opowiadać siÄ™ także za zmianami legislacyjnymi na poziomie europejskim.
W zwiÄ…zku z tym istotna wydaje nam siÄ™ wypowiedź Komisarz Neelie Kroes, która w swoim wystÄ…pieniu podczas debaty 4 lutego stwierdziÅ‚a, iż być może w niektórych sytuacjach okaże siÄ™, że licencje nie sÄ… rozwiÄ…zaniem. Uważamy, że rozpoczÄ™ty obecnie dialog interesariuszy „Licencjonowanie w Europie” powinien przynajmniej diagnozować wady rozwiÄ…zaÅ„ licencyjnych i oceniać w szczególnoÅ›ci z perspektywy dozwolonego użytku (tak publicznego jak i prywatnego) oraz interesu publicznego. Stoimy na stanowisku, że w wielu przypadkach nieuniknione bÄ™dzie uwzglÄ™dnienie rozwiÄ…zaÅ„ alternatywnych wobec modelu licencyjnego. Pragniemy podkreÅ›lić, że już dzisiaj w paÅ„stwach czÅ‚onkowskich toczÄ… siÄ™ dyskusje miÄ™dzy innymi nad rozszerzeniem zakresu dozwolonego użytku. Szczególnie warte uwagi sÄ… prezentowane w Holandii i Wielkiej Brytanii rozwiÄ…zania dotyczÄ…ce wprowadzenia otwartej normy w ramach dozwolonego użytku. Pragniemy również odnotować prowadzone w tym zakresie prace w skali globalnej, szczególnie w ramach Global Network on Flexible Copyright Limitations and Exceptions.
Poniżej prezentujemy pokrótce uwagi dla czterech kwestii bÄ™dÄ…cych przedmiotem ustrukturyzowanego dialogu „Licencjonowanie w Europie”. Przedstawiciele Centrum Cyfrowego Projekt: Polska uczestniczÄ… w tym procesie z ramienia europejskiego stowarzyszenia Communia, w ramach grupy roboczej nr 4, dotyczÄ…cej eksploracji tekstów i danych.
1) dostęp transgraniczny i możliwość przenoszenia usług
Jednym z mechanizmów skutecznie umożliwiajÄ…cych zapewnienie jednolitego, transgranicznego dostÄ™pu do treÅ›ci sÄ… wolne licencje (m.in. licencje Creative Commons Uznanie autorstwa, Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach, czy Creative Commons Zero). Licencje takie znajdujÄ… zastosowanie w szczególnoÅ›ci w odniesieniu do zasobów finansowanych publicznie – i mogÄ… być stosowane w unijnych inicjatywach otwartego dostÄ™pu do zasobów naukowych lub otwartych zasobów edukacyjnych. Równie istotne z punktu widzenia dostÄ™pnoÅ›ci treÅ›ci wysokiej jakoÅ›ci sÄ… dziaÅ‚ania dotyczÄ…ce zasobów znajdujÄ…cych siÄ™ w domenie publicznej, przede wszystkim zasobów dziedzictwa kulturowego. W ich wypadku nie jest niezbÄ™dne – a jest wrÄ™cz niewskazane – stosowanie mechanizmów licencyjnych. OkreÅ›lone zmiany prawne mogÅ‚yby wzmocnić europejskÄ… domenÄ™ publicznÄ…, odsyÅ‚amy w tej kwestii do Rekomendacji Stowarzyszenia Communia oraz naszego stanowiska w sprawie reformy prawa autorskiego.
2) treści wytworzone przez użytkowników (user generated content) oraz udzielanie licencji użytkownikom korzystającym z materiałów chronionych na niewielką skalę
Pragniemy podkreÅ›lić sztuczność wyróżnienia treÅ›ci tworzonych przez użytkowników (user generated content) jako specyficznego rodzaju treÅ›ci – choć zgadzamy siÄ™, że aktywność użytkowników koÅ„cowych treÅ›ci komercyjnych, polegajÄ…ca w szczególnoÅ›ci na ich przetwarzaniu, powinna zostać lepiej uregulowana. W wielu wypadkach tworzenie takich utworów zależnych to dziaÅ‚anie o charakterze artystycznym, forma parodii lub satyry, czy sposób na wyrażanie poglÄ…dów politycznych. W takich wypadkach zasadne naszym zdaniem jest objÄ™cie ich dozwolonym użytkiem.
3) sektor audiowizualny i instytucje odpowiedzialne za dziedzictwo kulturowe
Prace w tym obszarze powinny obejmować nie tylko treÅ›ci sektora audiowizualnego, ale także inne formy dziedzictwa kulturowego. Prace nad tym obszarem powinny być rozszerzone o wszelkie materiaÅ‚y znajdujÄ…ce siÄ™ w instytucjach dziedzictwa kulturowego, a które sÄ… „poza obiegiem dystrybucyjnym na zasadzie dowolnoÅ›ci”. Stoimy na stanowisku, że chcÄ…c zapewnić odpowiednie ramy dziaÅ‚ania instytucji publicznych (w imiÄ™ interesu publicznego) i majÄ…c na uwadze harmonizacjÄ™ tych ram w skali europejskiej, najskuteczniejszymi rozwiÄ…zaniami sÄ… wyjÄ…tki i ograniczenia prawa autorskiego.
4) eksploracja tekstów i danych (text and data mining)
Kwestia eksploracji tekstów i danych wykracza poza wykorzystywanie publikacji i danych naukowych. W wielu wypadkach, szczególnie w przypadku wykorzystywania treści dostępnych w otwartym internecie, zidentyfikowanie posiadaczy praw (niezbędne dla zastosowania rozwiązań licencyjnych) jest trudne lub wręcz niemożliwe. Należy również zanalizować doświadczenia państw (w szczególności porównać z Europą korzyści ekonomiczne), w których eksploracja tekstów i danych mieści się w zakresie dozwolonego użytku.